Zmiany w ustawie o podatku od towarów i usług

Opinia prawna

w sprawie ustawy z dnia 23 listopada 2012 roku o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz o zmianie niektórych innych ustaw

I. Podstawa zlecenia:

Opinia przygotowana w ramach wewnętrznych prac Adwokackiej Spółki Partnerskiej Grzybkowski Guzek Jackowski.

II. Cel opinii:

Celem opinii jest omówienie najważniejszych założeń ustawy z dnia 23 listopada 2012 roku o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz o zmianie niektórych innych ustaw. Opinia koncentruje się jedynie na kluczowych zmianach dotyczących podatku VAT, mogących wpływać na praktykę obrotu gospodarczego.

III. Podstawa prawna opinii:

1. Ustawa z dnia 11.03.2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2004 r. nr 54, poz. 535, Dz. U. z 2005 r. nr 14, poz. 113, Dz. U. z 2005 r. nr 90, poz. 756, Dz. U. z 2005 r. nr 143, poz. 1199, Dz. U. z 2005 r. nr 179, poz. 1484 Dz. U. z 2006 r. nr 143, poz. 1028, Dz. U. z 2006 r. nr 143, poz. 1029, Dz. U. z 2007 r. nr 168, poz. 1187, Dz. U. z 2007 r. nr 192, poz. 1382 Dz. U. z 2008 r. nr 74, poz. 444, Dz. U. z 2008 r. nr 130, poz. 826, Dz. U. z 2008 r. nr 141, poz. 888, . Dz. U. z 2008 r. nr 209, poz. 1320, Dz. U. z 2008 r. nr 209, poz. 1320, Dz. U. z 2009 r. nr 3, poz. 11, Dz. U. z 2009 r. nr 195, poz. 1504, Dz. U. z 2009 r. nr 215, poz. 1666, Dz. U. z 2009 r. nr 116, poz. 979, Dz. U. z 2010 r. nr 57, poz. 357, Dz. U. z 2010 r. nr 75, poz. 473, Dz. U. z 2010 r. nr 107, poz. 679, Dz. U. z 2010 r. nr 247, poz. 1652, Dz. U. z 2009 r. nr 195, poz. 1504, Dz. U. z 2009 r. nr 215, poz. 1666, Dz. U. z 2010 r. nr 226, poz. 1476, Dz. U. z 2010 r. nr 238, poz. 1578, Dz. U. z 2010 r. nr 257, poz. 1726, Dz. U. z 2010 r. nr 247, poz. 1652, Dz. U. z 2011 r. nr 64, poz. 332, Dz. U. z 2011 r. nr 106, poz. 622, Dz. U. z 2011 r. nr 112, poz. 654, Dz. U. z 2011 r. nr 134, poz. 780, Dz. U. z 2011 r. nr 177, poz. 1054, Dz. U. z 2011 r. nr 64, poz. 332, Dz. U. z 2011 r. nr 64, poz. 332, Dz. U. z 2011 r. nr 134, poz. 780, Dz. U. z 2010 r. nr 247, poz. 1652, Dz. U. z 2009 r. nr 201, poz. 1540) zwana dalej ustawą o VAT,
2. Ustawa z dnia 23 listopada 2012 roku o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług  oraz niektórych innych ustaw, zwana dalej Projektem,
3. Ustawa o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz ustawy o transporcie drogowym z dnia 16 grudnia 2010 r. (Dz.U. Nr 247, poz. 1652), zwana dalej ustawą z 16 grudnia 2010 roku,
4. Dyrektywy Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz.U. L 347, s. 1), zwana dalej Dyrektywą 2006/112/WE,
5. Projekt ustawy z dnia 10 sierpnia 2012 roku o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz o zmianie niektórych innych ustaw, zwany dalej Projektem.

IV. Streszczenie

W dniu 23 listopada 2013 roku Sejm dokonał ostatniego czytania projektu ustawy z dnia 10 sierpnia 2012 roku o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw. Zawiera jedną z najobszerniejszych zmian w ustawie o podatku VAT. Choć w uzasadnieniu projektu wskazuje się zwykle, że zmiany mają na celu wyłącznie dostosowanie ustawy do przepisów unijnych, ich konsekwencje są niejednokrotnie daleko idące. Z pośród najważniejszych należy wymienić nowe brzmienie definicji działalności gospodarczej, nowe ujęcie opodatkowanego nieodpłatnego przekazania towarów czy też nowe zasady powstawania obowiązku podatkowego. Obszerną regulacją projekt objął wystawianie faktur VAT, pojawia się faktura uproszczona, zlikwidowana zostaje faktura wewnętrzna.

W treści opinii omówiono zmiany w najważniejszych instytucjach podatku od towarów i usług, porównując je z obecnym stanem prawnym i wskazując na najważniejsze różnice.

Na dzień sporządzania opinii projekt oczekiwał na przyjęcie ustawy przez Senat oraz Prezydenta. Z uwagi na brak zakończenia procesu legislacyjnego, w treści opinii ustawa nowelizująca będzie nazywana projektem, dla odróżnienia od obecnie obowiązującego tekstu ustawy.

V. Analiza merytoryczna opinii:

1. Zmiany definicji ustawowych

Projekt wprowadza nowe definicje importu oraz eksportu towarów. Zmiana ma w znacznej mierze charakter redakcyjny. Nowością jest zaś wprowadzenie definicji faktury oraz faktury elektronicznej, poprzez które należy rozumieć dokumenty w formie, odpowiednio, papierowe bądź dowolnej formie elektronicznej, spełniającej określone w ustawie i przepisach wykonawczych wymogi.

Przepisem nowym jest także definicja terenów budowlanych, którymi są grunty przeznaczone pod zabudowę w myśl planu zagospodarowania przestrzennego bądź warunków zabudowy. Definicja ta jest zasadniczo zgodna z dotychczasowymi poglądami orzecznictwa i może ułatwić stosowanie pewnych przepisów ustawy, w szczególności dotyczących zwolnienia dostawy gruntu z podatku VAT. Pozostaje pytanie, jak dokonać kwalifikacji gruntu w razie braku planu zagospodarowania przestrzennego i na ile aktualne będą w tym zakresie dotychczasowe wypowiedzi orzecznictwa.

2. Nieodpłatne przekazanie towarów

Obecnie nieodpłatne przekazanie towarów podlega opodatkowaniu w przypadkach określonych w art.; 7 ust. 2 ustawy o VAT, jeżeli podatnikowi przysługiwało, w całości lub w części, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu tych towarów.¹ Po zmianie nieodpłatna dostawa będzie podlegać opodatkowaniu jeżeli podatnikowi przysługiwało, w całości lub w części prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów lub ich części składowych. Zmiana wskazuje wprost, że z nieodpłatną dostawą będziemy mieć do czynienia także w przypadku przekazania towarów własnej produkcji. Podwyższeniu ulega też kwota prezentów małej wartości, których przekazanie nie stanowi opodatkowanej nieodpłatnej dostawy - z kwot 100,00 złotych o 10 złotych do, odpowiednio, 160,00 złotych i 20,00 złotych.

Zmianie ulegnie też definicja nieodpłatnego świadczenia usług. Zmiana art. 8 ust. 2 będzie konsekwencją nowej definicji nieodpłatnego przekazania. Warunkiem opodatkowania będzie użycie towarów w określonych w przepisie wypadkach, jeżeli podatnikowi przysługiwało, w całości lub w części prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów.

3. Zmiana definicji działalności gospodarczej

Projekt wprowadza kolejną w historii polskiego ustawodawstwa dotyczącego podatku VAT definicję działalności gospodarczej. Ponowienie jest ona uzasadniana koniecznością ścisłego odzwierciedlenia Dyrektywy 2006/112/WE². Działalność gospodarcza ma obejmować wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Zgodnie z nowym art. 8 ust. 2 ustawy o VAT działalność gospodarcza ma obejmować wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza ma obejmować także czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych. Zniknie zatem z definicji fragment o czynnościach jednorazowych, jeśli zostały wykonane w okolicznościach wskazujących na zamiar częstotliwości.

Zmiana ta może mieć duże znaczenie praktyczne w kontekście osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, dokonujących sprzedaży majątku, choćby nieruchomości. Pewnej dezaktualizacji może ulec orzecznictwo sądów administracyjnych dotyczące tego problemu, choć należy pamiętać, że dokonując wykładni art. 25 ust. 2 ustawy o VAT sądy dokonywał obszernej wykładni przepisów Dyrektywy 2006/112/WE, której brzmienie zostało w projekcie recypowane wierniej niż ma to miejsce w obecnym przepisie. Pomocne w wykładni nowego art. 15 ust. 2 będą też orzeczenia TSUE(wcześniej ETS).

4. Podatnik

Zgodnie z obecnym art. 17 ust. 1 pkt 5 ustawy o VAT, podatnikami są również osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, nabywające towary, jeżeli dokonującym ich dostawy na terytorium kraju jest podatnik nieposiadający siedziby działalności gospodarczej lub stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium kraju.³ Podatnikiem podatku VAT jest tym samym nabywca w każdym przypadku, w którym sprzedawca nie ma w Polsce siedziby lub stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej. Nie ma znaczenia fakt, czy sprzedawca jest w Polsce zarejestrowany jako czynny podatnik podatku VAT. Mechanizm jest odwróceniem obowiązku podatkowego, w którym co do zasady, obowiązek ten spoczywa na sprzedawcy. Nadane przez projekt nowe brzmienie art. 17 ust; 1 pkt 5 uzależniać będzie odwrócenie obowiązku podatkowego od braku zarejestrowania sprzedawcy w Polsce jako czynnego podatnika VAT. W przypadku, gdy sprzedawca będzie zarejestrowanym w Polsce podatnikiem podatku VAT, obowiązek podatkowy spoczywać będzie na sprzedawcy. I tak, zgodnie z projektem, podatnikami są również osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne:

5) nabywające towary, jeżeli łącznie stworzone są następujące warunki:

a) dokonującym ich dostawy na terytorium kraju jest podatnik nieposiadający siedziby działalności gospodarczej oraz stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium kraju, a w przypadku dostawy towarów innych niż gaz w systemie gazowym, energia elektryczna w systemie elektroenergetycznym, energia cieplna lub chłodnicza przez sieci dystrybucji energii cieplnej lub chłodniczej, podatnik ten nie jest zarejestrowany zgodnie z art. 96 ust. 4,

b) nabywcą jest:

- w przypadku, gdy nabywanymi towarami są: gaz w systemie gazowym, energia elektryczna w systemie elektroenergetycznym, energia cieplna lub chłodnicza przez sieci dystrybucji cieplnej lub chłodniczej – podmiot zarejestrowany zgodnie z art. 96 ust. 4 lub art. 97 ust. 4,

- w pozostałych przypadkach – podatnik, o którym mowa w art. 15 posiadający siedzibę działalności gospodarczej lub stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium kraju, lub osoba prawna niebędąca podatnikiem, o którym mowa w art. 15 posiadająca siedzibę na terytorium kraju i zarejestrowana zgodnie z art. 97 ust. 4,

c) dostawa towarów nie jest dokonywana w ramach sprzedaży wysyłkowej na terytorium kraju.

Podatnikami w rozumieniu ustawy staną się także przedstawiciele podatkowi. Regulacja dotycząca przedstawiciela podatkowego zawarta będzie w nowym rozdziale 2 działu III ustawy zatytułowanym „Przedstawiciele podatkowi”. Dodane przepisy art. 18a nie zawierają regulacji merytorycznie nowych, lecz przeniesione z innych przepisów, wśród których rozsiane były zasady dotyczące przedstawicieli podatkowych. W uzasadnieniu projektu wskazuje się, że zmiana ta ma na celu kompleksowe uregulowanie kwestii przedstawiciela podatkowego. Ponadto zmiana ma umożliwić podatnikom nieposiadającym w kraju siedziby lub stałego miejsca prowadzenia działalności, ustanowienie przedstawiciela podatkowego bez konieczności rejestrowania się jako czynnego podatnika podatku VAT⁴.

5. Powstanie obowiązku podatkowego

Zgodnie z projektem uchylony ma zostać art. 19 ustawy o VAT zawierający podstawowe oraz szczególne zasady określenia momentu powstania obowiązku podatkowego. Nowa regulacja zostanie zawarta w dodanym art. 19a ustawy o VAT, który na nowo zdefiniować ma moment powstania obowiązku podatkowego. Zmianie nie ulegnie zasada ogólna, która obecnie wynika z art. 19 ust. 1 ustawy o VAT. Regulacja, w myśl której obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wydania towaru lub wykonania usługi zostanie zasadniczo utrzymania, z tym zastrzeżeniem, że art. 19a ust. 1 projektu wskazuje, że obowiązek podatkowy powstanie z chwilą dokonania dostawy towaru lub wykonania usługi⁵. Najdalej idące zmiany dotkną szczególnych momentów powstania obowiązku podatkowego. Zgodnie z projektowanym art. 19a ust. 2 - 11, będą one kształtować się następująco:

1. 2.     Usługę uznaje się za wykonaną również w przypadku wykonania usługi częściowej, przez którą rozumie się określoną część podzielnej w sensie gospodarczym usługi, dla której to części określono zapłatę.
2. 3.     Usługę, dla której w związku z jej świadczenie, ustalane są następujące po sobie terminy płatności lub rozliczeń, uznaje się za wykonaną z upływem każdego okresu, do którego odnoszą się te rozliczenia lub płatności, do momentu zakończenia świadczenia tej usługi. Usługę świadczoną w sposób ciągły przez okres dłuższy niż rok, dla której w związku z jej świadczeniem, w danym roku nie upływają terminy płatności lub rozliczeń, uznaje się za wykonaną z upływem każdego roku podatkowego, do momentu zakończenia świadczenia tej usługi.
3. 4.     Przepis ust. 3 stosuje się odpowiednio do dostawy towarów, z wyjątkiem dostawy towarów, o której mowa w art. 7 ust. 1 pkt 2.
4. 5.     Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą:
5. a.   otrzymania całości lub części zapłaty z tytułu:
6.     i.       dostawy towarów na podstawie umowy komisu dokonanej przez komitenta komisantowi,
7.    ii.       przeniesienia z nakazu organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w imieniu takiego organu własności towarów w zamian za odszkodowanie,
8.   iii.       dokonywanej w trybie egzekucji dostawy towarów,
9.   iv.       świadczenia, na podstawie odrębnych przepisów, na zlecenie sądów powszechnych, administracyjnych, wojskowych pub prokuratury usług związanych z postępowaniem sądowym lub przygotowawczym, z wyjątkiem usług, do których stosuje się art. 28b, stanowiących import usług,
10.    v.       dotacji, subwencji i innych dopłat o podobnym charakterze, o których mowa w art. 29a ust. 1,
11.   vi.       świadczenia usług zwolnionych zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 37 – 41 od podatku;
    1. b.   wystawienia faktury, o której mowa w art. 106b ust. 1, z tytułu:
    2.     i.   świadczenia usług budowlanych lub budowlano-montażowych,
    3.    ii.   dostawy książek drukowanych (PKWiU ex 58.11.1)  - z wyłączeniem map i ulotek – oraz gazet, czasopism i magazynów, drukowanych (PKWiU ex 58.13.1 i PKWiU ex 58.14.1),
    4.   iii.   czynności polegających na drukowaniu książek (PKWiU ex 58.11.1) – z wyłączeniem map i ulotek – oraz gazet, czasopism i magazynów (PKWiU ex 58.13.1 i PKWiU ex 58.14.1), z wyjątkiem usług, do których stosuje się art. 28b, stanowiących import usług.
       1. 6.     W przypadkach, o których mowa w ust. 5 pkt 1, obowiązek podatkowy powstaje w odniesieniu do kwoty otrzymanej zapłaty.
       2. 7.     W przypadkach, o których mowa w ust. 5 pkt 2, gdy podatnik nie wystawił faktury lub wystawił ją z opóźnieniem, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą upływu terminów na wystawienie faktury, określonych w art. 106i ust. 4 i 5.
       3. 8.     Jeżeli przed dokonaniem dostawy towaru lub wykonaniem usługi otrzymano całość lub część zapłaty, w szczególności: przedpłatę, zaliczkę, zadatek, ratę, wkład budowlany lub mieszkaniowy przed ustanowieniem spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego lub lokalu o innym przeznaczeniu, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą jej otrzymania w odniesieniu do kwoty otrzymanej zapłaty.
       4. 9.     Obowiązek podatkowy w imporcie towarów powstaje z chwilą powstania długu celnego, z zastrzeżeniem ust. 10 i 11.
       5. 10.  W przypadku objęcia towarów procedurą celną przetwarzania pod kontrolą celną - obowiązek podatkowy z tytułu importu towarów powstaje z chwilą objęcia towarów tą procedurą.
       6. 11.  W przypadku towarów objętych procedurą celną: składu celnego, odprawy czasowej z całkowitym zwolnieniem od należności celnych przywozowych, uszlachetniania czynnego w systemie zawieszeń, tranzytu lub przeznaczeniem celnym wprowadzenie towarów do wolnego obszaru celnego lub składu wolnocłowego, od których pobierane są opłaty wyrównawcze lub opłaty o podobnym  charakterze – obowiązek podatkowy z tytułu importu towarów powstaje z chwilą wymagalności tych opłat.

Analiza nowego art. 19a wskazuje, że w porównaniu od obecnego art. 19 ustawy o VAT uchylone będą szczególne zasady dotyczące powstania obowiązku podatkowego w przypadku:

• dostawy towarów, której przedmiotem są lokale i budynki,
• dostaw energii elektrycznej, cieplnej lub chłodniczej oraz gazu przewodowego,
• świadczenia usług telekomunikacyjnych i radiokomunikacyjnych,
• świadczenia usług wymienionych w poz. 140-153, 174 i 175 załącznika nr 3 do ustawy,
• usług transportowych i spedycyjnych,
• najmu, dzierżawy, leasingu lub usług o podobnym charakterze, a także usług ochrony osób oraz usług ochrony, dozoru i przechowywania mienia, usług w zakresie pośrednictwa ubezpieczeniowego oraz usług stałej obsługi prawnej i biurowej,
• sprzedaży wysyłkowej,
• oddania w użytkowanie wieczyste.

Obowiązek podatkowy w przypadku usług i dostaw wyżej wymienionych będzie powstawać w przypadkach określonych w art. 19a Projektu. W uzasadnieniu wskazuje się, że nowy przepis będzie w wyższym niż dotychczas stopniu recypować treści Dyrektywy 2006/112/WE, a jego efektem będzie uproszczenie zasad dotyczących powstawania obowiązku podatkowego. Nowością jest z pewnością jednolite ujęcie usług o charakterze ciągłym. Z kolei powstanie obowiązku podatkowego z chwilą wystawienia faktury VAT, które dotychczas jest regułą wyrażoną w art. 19 ust. 4 ustawy o VAT, będzie mieć wedle Projektu zastosowanie wyłącznie do usług budowlano-montażowych oraz dostawy i usługi druku książek. Zmiana ta uzasadniana jest tym, że powstanie obowiązku podatkowego z chwilą wystawienia faktury VAT powinno być wedle Dyrektywy 2006/112/WE wyjątkiem od reguły⁶.

6. Podstawa opodatkowania

Zgodnie z projektem uchylony ma zostać art. 29 ustawy o VAT dotyczący podstawy opodatkowania. Problematykę tę ma regulować przepis art. 29a, który jednak nie niesie zbyt wielu daleko idących zmian. Zmianie ulegnie sposób podejścia do dotacji oraz subwencji. Zgodnie bowiem z art. 29a ust. 1 projektu, podstawą opodatkowania, z zastrzeżeniem ust. 2-5, art. 30a-30c, art. 32, art. 119 oraz art. 120 ust. 4 i 5, jest wszystko co stanowi zapłatę otrzymaną lub którą dokonujący dostawy towarów lub usługodawca ma otrzymać z tytułu sprzedaży od nabywcy, usługobiorcy lub osoby trzeciej, włącznie z otrzymanymi dotacjami i innymi dotacjami o podobnym charakterze związanymi bezpośrednio z ceną towarów dostarczanych lub usług świadczonych przez podatnika. Zmianie ulega zatem podejście do dotacji i subwencji, które obecnie zwiększają obrót, o ile mają bezpośredni wpływ na cenę. W miejsce bezpośredniego wpływu na cenę projekt wprowadza bezpośredni związek z ceną. W uzasadnieniu wskazuje się, że zmiana ta ma na celu jednoznaczne wskazanie, że w związku z czynnościami podlegającymi opodatkowaniu uwzględniane są wszelkie otrzymywane kwoty związane z ich wykonaniem (związane bezpośrednio z ceną), jak również wówczas, gdy w związku z otrzymanymi dotacjami przez dokonującego dostawy lub świadczącego usługi, nie jest pobierana zapłata od podmiotów, na których rzecz jest faktycznie wykonywana czynność, otrzymane kwoty będą uwzględniane w określeniu podstawy opodatkowania. Dotychczas w przypadku otrzymywania z programów pomocowych UE dotacji o charakterze ogólnym, ich beneficjenci nie uwzględniali ich w podstawie opodatkowania. Zgodnie z projektem na podatniku ciążyć będzie obowiązek rozliczenia podatku od otrzymanych kwot. W uzasadnieniu podkreśla się także, że dla uznania dotacji za kwoty zwiększające podstawę opodatkowania wymagane jest stwierdzenie, że dotacja jest przyznana konkretnemu podmiotowi w celu wykonania konkretnej opodatkowanej czynności⁷. Przepis art. 29a ust. 13 projektu utrzymuje zasadniczą konstrukcję korekty podstawy opodatkowania obecnie zawartej w art. 29 ust. 4a ustawy o VAT. Nowością jest pojawienie się nowego wyjątku od obowiązku posiadania przez podatnika potwierdzenia odbioru faktury korygującej przez nabywcę. Posiadanie tego potwierdzenia, w myśl art. 29a ust. 15 pkt 4 nie będzie wymagane, gdy uzyskanie potwierdzenia nie jest możliwe, mimo udokumentowanej próby doręczenia faktury korygującej i z posiadanej dokumentacji wynika, że nabywca lub usługobiorca posiada wiedzę, że transakcja została zrealizowana na warunkach określonych w fakturze korygującej. Powyższe stanowi pewne złagodzenie rygoru zawartego w obecnym art. 29 ust. 4a ustawy o VAT, wydaje się jednak, że aktualne pozostaną wyrażane w orzecznictwie uwagi dotyczące samego wprowadzenia tego wymogu. Sądy administracyjne wielokrotnie bowiem wskazywały, że uzależnienie prawa do korekty od posiadania potwierdzenia odbioru faktury korygującej jest sprzeczne z dyrektywą 2006/112/WE. Liberalizacja reguł korygowania obrotu sprzeczności tej nie usuwa.

7. Wysokość opodatkowania

W przypadku zmian dotyczących stawek podatku jedną z najistotniejszych jest zmiana dotycząca wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów. Warunkiem opodatkowania według stawki 0% nie będzie już podanie numeru kontrahenta oraz własnego numeru VAT-UE na fakturze dokumentującej  dostawę towarów. W myśl art. 42 Projektu, wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów podlega opodatkowaniu stawką 0%, pod warunkiem że podatnik, zarejestrowany jako podatnik VAT-UE, dokonał dostawy na rzecz nabywcy posiadającego ważny numer identyfikacyjny dla transakcji wewnątrzwspólnotowych. Zasady stosowania stawki 0% dla wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów zostaną zatem zliberalizowane.

Z kolei w przypadku stawek obniżonych Projekt przewiduje ograniczenia; wobec szeregu towarów ogranicza się lub wyłącza stosowanie stawek obniżonych. Zmiany dotyczą wełny szarpanej, nasienia zwierząt oraz odpadów zwierzęcych surowych, niejadalnych, napojów, przy których przyrządzaniu (produkcji) wykorzystywany jest napar z kawy lub herbaty, niezależnie od udziału procentowego tego naparu w przygotowywanym napoju, lodów oraz gotowych posiłków i dań.

8. Zwolnienia przedmiotowe

Pewne zmiany dotkną art. 43 ust. 1 ustawy o VAT zawierającego katalog czynności zwolnionych z opodatkowania. Zmiany te nie mają jednak charakteru rewolucyjnego. Jedną z najistotniejszych jest nowa treść art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT. W nowym brzmieniu zwolniona będzie dostawa towarów wykorzystywanych wyłącznie na cele działalności zwolnionej, jeżeli z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów nie przysługiwało dokonującemu ich dostawy prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego. Uchylony zostanie też art. 43 ust. 2 ustawy o VAT definiujący pojęcie towarów używanych. Konieczność dokonania tej zmiany jest ponownie uzasadniona potrzebą pełniejszego odwzorowania dyrektywy 2006/112/WE. Pozostałe zmiany dotyczące zwolnień z opodatkowania nie przynoszą istotnych merytorycznych nowości.

9. Prawo odliczenia podatku naliczonego

Zmiany, jakie dotkną zasad obniżenia podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, są konsekwencją nowych reguł dotyczących momentu powstania obowiązku podatkowego. Co do zasady, prawo do odliczenia podatku naliczonego powinno być skorelowane z powstaniem obowiązku podatkowego u sprzedawcy. Zgodnie z dyrektywą 2006/112/WE, prawo do odliczenia uzależnione jest od posiadania faktury zawierającej kwotę podatku. Tym samym prawo do odliczenia powstaje w odniesieniu do okresu, w którym: powstał obowiązek podatkowy w odniesieniu do nabywanych towarów i usług, transakcja została zrealizowana oraz podatnik otrzymał fakturę dokumentującą tę transakcję. Nowa treść art. 86 ustawy o VAT ma lepiej odzwierciedlać te zasady.

Koniecznością dostosowania do treści dyrektywy 2006/112/WE uzasadnia się także zmianę art. 88 ustawy o VAT, który przewiduje wyjątki od prawa do obniżenia podatku należnego o kwotę podatku naliczonego. Zgodnie z projektem uchylone zostaną:

• art. 88 ust. 1 pkt 5 (wyłączenie prawa do odliczenia wobec towarów i usług, których nabycie zostało udokumentowane fakturami otrzymanymi przed dniem utraty zwolnienia określonego w art. 113 ust. 1 pkt 9 oraz, wobec których nabycie nastąpiło w wyniku darowizny lub nieodpłatnego świadczenia usług),
• art. 88 ust. 3a pkt 1 lit. b) (wyłączenie prawa do odliczenia podatku wykazanego na oryginale faktury, jeżeli kwota wykazanego podatku jest różna od kwoty wykazanej na kopii tej faktury),
• art. 88 ust. 3a pkt 3 (wyłączenie prawa do odliczenia, gdy wystawiono więcej niż jedną fakturę dokumentującą tę samą sprzedaż),
• art. 88 ust. 3a pkt 6 (wyłączenie prawa do odliczenia, gdy zaświadczenie, o którym mowa w art. 86 ust. 5, zawiera nieprawdziwe informacje).

Uchylenie art. 88 ust. 3a pkt 6 nie ma charakteru merytorycznego, bowiem wskazany w tym przepisie art. 86 ust. 5 nie obowiązuje.

Jednocześnie projekt wprowadza nowe przepisy wyłączające prawo do odliczenia:

• art. 88 ust. 1a (obniżenia lub zwrotu różnicy podatku należnego nie stosuje się do wydatków, o których mowa w art. 29a ust. 7 pkt 3),
• art. 88 ust. 4 (obniżenia kwoty lub zwrotu różnicy podatku należnego nie stosuje się również do podatników, którzy nie są zarejestrowani jako podatnicy VAT czynni, zgodnie z art. 96, z wyłączeniem przypadków, o których mowa w art. 86 ust. 2 pkt 7,
• art. 88 ust. 6 (nie stanowi podstawy do obniżenia kwoty podatku należnego oraz zwrotu różnicy podatku kwota podatku naliczonego, o której mowa w art. 86 ust. 2 pkt 4 lit. c), w przypadku opodatkowania wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów, o którym mowa w art. 25 ust. 2, na terytorium kraju z powodu podania numeru, o którym mowa w art. 97 ust. 10, w sytuacji, gdy towary znajdują się w momencie zakończenia ich wysyłki lub transportu na terytorium państwa członkowskiego innym niż terytorium kraju).

10. Pojęcie faktury VAT

Projekt uchyla przepis art. 106 ustawy o VAT. W jego miejsce wprowadzone będą nowe przepisy art. 106a-106p. Przepisy te regulować będą czynności, których dokonanie obliguje do wystawienia faktury, podmioty uprawnione do wystawienia faktury, treść faktury, termin wystawienia faktury, a także sposób przechowywania faktur VAT. Jako jedną z najistotniejszych zmian można wskazać eliminację faktur wewnętrznych. Jednocześnie przepis art. 106f wprowadza fakturę uproszczoną w przypadku, gdy kwota należności nie przekracza 450,00 złotych albo 100 euro.

Jako zasadę ogólną wprowadzono art. 106a projektu, zgodnie z którym obowiązek wystawienia faktury stosuje się w przypadku dokonania sprzedaży (z wyjątkiem przypadków, w których dostawca lub usługodawca nie rozlicza podatku), a także w przypadku dostawy towarów i świadczenia usług dokonywanych przez podatnika posiadającego na terytorium kraju siedzibę działalności gospodarczej lub stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej. Poza podatnikiem fakturę VAT może wystawiać również w imieniu i na rzecz podatnika upoważniona przez niego osoba, w szczególności przedstawiciel podatkowy (art. 106d projektu).

Art. 106i projektu wprowadza rozległą regulację dotyczącą terminu, w którym należy wystawić fakturę VAT. Zgodnie z treścią tego przepisu, termin wystawienia faktury VAT kształtować się będzie w sposób następujący:

1. 1.   fakturę wystawia się, z zastrzeżeniem ust. 2-7,
2. 2.   jeżeli przed dokonaniem dostawy towaru lub wykonaniem usługi otrzymano całość lub część zapłaty, o której mowa w art. 106b ust. 1 pkt 4, fakturę wystawia się nie później niż 15 dnia od zakończenia miesiąca, w którym otrzymano całość lub część zapłaty od nabywcy,
3. 3.   jeżeli faktury, o których mowa w ust. 2 nie obejmują całej zapłaty, podatnik po dokonaniu dostawy towaru lub wykonaniu usługi wystawia fakturę zgodnie z ust. 1 i art. 106e, z tym, że sumę wartości towarów i usług pomniejsza się o wartość otrzymanych części zapłaty, a kwotę podatku pomniejsza się o sumę kwot podatku wykazanego w fakturach dokumentujących otrzymanie części zapłaty; taka faktura powinna zawierać również numery faktur wystawionych przed dokonaniem dostawy towaru lub wykonaniem usługi. nie później niż 15 dnia od zakończenia miesiąca, w którym dokonano dostawy towaru lub wykonano usługę
4. 4.   fakturę wystawia się nie później niż:
5. a.   30 dnia od dnia wykonania usług – w przypadku, o którym mowa w art. 19a ust. 5 pkt 2 lit. a) (dotyczy świadczenia usług budowlanych lub budowlano-montażowych),
6. b.   60 dnia od dnia wydania towaru – w przypadku, o którym mowa w art. 19a ust. 5 pkt 2 lit. b)z zastrzeżeniem ust. 5 (dotyczy dostawy książek drukowanych),
7. c.   90 dnia od dnia wykonania czynności – w przypadku, o którym mowa w art. 19a ust. 5 pkt 2 lit. c) (dotyczy usług drukowania książek).
   1. 5.   W przypadku dostawy towarów, o których mowa w art. 19a ust. 5 pkt 2 lit. b), gdy umowa przewiduje rozliczenie zwrotów wydawnictw, fakturę wystawia się nie później niż 120 dnia od pierwszego dnia wydania towarów.
   2. 6.   W przypadku, o którym mowa w art. 29a ust. 12, fakturę wystawia się nie później niż:

1)   7 dnia od dnia, w którym umowa przewidywała zwrot opakowania,

2)   60 dnia od dnia wydania opakowania, jeżeli w umowie nie określono daty zwrotu opakowania.

1. 7.   W przypadkach, o których mowa w art. 106b ust. 3, fakturę wystawia się zgodnie z ust. 1-3, pod warunkiem, że żądanie wystawienia faktury nastąpiło do końca miesiąca, w którym dostarczono towar lub wykonano usługę bądź otrzymano całość lub część zapłaty, o której mowa w art. 106bg ust. 1 pkt 4. Jeżeli żądanie wystawienia faktury zostało zgłoszone po upływie miesiąca, o którym mowa w zd. 1, wystawienie faktury następuje w terminie 15 dni od dnia zgłoszenia żądania.
2. 8.   Podatnik nie ma obowiązku wystawienia faktury, jeżeli żądanie jej wystawienia, o którym mowa w ust. 7, zostało zgłoszone po upływie trzech miesięcy licząc od końca miesiąca, w którym dostarczono towar lub wykonano usługę bądź otrzymano całość lub część zapłaty, o której mowa w art. 106b ust. 1 pkt 4.
3. 9.   Faktury nie mogą być wystawione wcześniej niż 30 dnia przed:

1)   dokonaniem dostawy towarów lub wykonaniem usługi;

2)   otrzymaniem przed dokonaniem dostawy towarów lub wykonaniem usługi całości lub części zapłaty,

10. Przepisy ust. 9 pkt 1 nie stosuje się w przypadku wystawiania faktur w zakresie dostawy towarów i świadczenia usług, dla których obowiązek podatkowy powstaje:

1)   zgodnie z art. 19a ust. 3 i 4, pod warunkiem, że faktura zawiera informację jakiego okresu rozliczeniowego dotyczy (w przypadku usług o charakterze ciągłym),

2)   zgodnie z art. 19a ust. 5 pkt 2 (usługi budowlane, dostawa i druk książek),

11. W przypadku, o którym mowa w ust. 10 nie ma obowiązku wystawiania odrębnych faktur potwierdzających otrzymanie przed dokonaniem dostawy towaru lub wykonaniem usługi całości lub części zapłaty, jeżeli zapłata ta dotyczy czynności objętych fakturami wystawionymi przez ich dokonaniem.

Powyższe rozbudowane przepisy dotyczące terminu wystawienia faktury są konsekwencją zmian, jakie wprowadzono w zakresie powstania obowiązku podatkowego (art. 19a projektu).

Nowością jest także wprowadzenie do ustawy zasad dotyczących wystawiania faktur elektronicznych, a także sposobu przechowywania faktur oraz zapewniania ich autentyczności, integralności oraz czytelności. W myśl nowego art. 106l ust. 1 projektu, podatnik zobowiązany będzie do zapewnienia autentyczności pochodzenia faktury, integralności oraz czytelności jej treści. Nowością jest wprowadzenie w art. 106l ust. 4 projektu reguły, zgodnie z którą autentyczność, integralność oraz czytelność faktury można zapewnić za pomocą dowolnych kontroli biznesowych, które ustalają ścieżkę audytu między fakturą a dostawą towaru lub świadczeniem usług. Lakonicznie potraktowano wystawianie faktur elektronicznych, wskazując w art. 106m projektu, że ich stosowanie podlega akceptacji odbiorcy.

Swoiste utrudnienia mogą dla podatników wyniknąć z przepisów przejściowych projektu. Zgodnie z art. 10 ust. 1 projektu, do dokumentowania czynności dokonanych przed 1 lipca 2013 roku zastosowanie znajdzie dotychczasowy art. 106 ustawy o VAT wraz z wydanymi na jego podstawie rozporządzeniami wykonawczymi. Jednocześnie do wystawienia faktur korygujących oraz duplikatów faktur wystawionych przed 1 lipca 2013 roku zastosowanie znajdzie art. 106j oraz 106k projektu, a zatem przepisów w nowym brzmieniu.

11. Zwolnienie limitowane wysokością obrotu

Zgodnie z obecnie obowiązującym art. 113 ust. 1 ustawy o VAT, zwalnia się od podatku podatników, u których wartość sprzedaży opodatkowanej nie przekroczyła kwoty 150.000 złotych. Projekt nie zmienia istoty tego zwolnienia, stanowiąc jednocześnie, że zwolniony będzie nie tyle podatnik, ile sama sprzedaż nieprzekraczająca kwoty 150.000 złotych (art. 113 ust. 1 projektu). Rozszerzeniu ulegnie katalog czynności, których nie wlicza się do wartości sprzedaży podlegającej zwolnieniu (art. 113 ust. 2 projektu).

Odmiennie został także uregulowany moment przekroczenia granicy zwolnienia. Zgodnie z obecnym art. 113 ust. 5 ustawy o VAT, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą przekroczenia granicy zwolnienia. Opodatkowaniu podlega wówczas nadwyżka ponad kwotę 150.000 złotych.

W myśl art. 113 ust. 5 projektu, zwolnienie traci moc począwszy od czynności, którą przekroczono kwotę zwolnienia. Opodatkowana będzie zatem cała transakcja, której opodatkowanie spowodowało przekroczenie kwoty zwolnienia.

12. Odliczenie podatku VAT od samochodów osobowych

Przepisy ustawy z dnia 16 grudnia 2010 roku przewidywały, że nowe przepisy, wprowadzające bardziej liberalne zasady odliczania podatku naliczonego przy nabyciu samochodów osobowych, wejdą w życie w dniu 1 stycznia 2013 roku. Przed skierowaniem Projektu do Sejmu, jego art. 3 pkt 2 i 3 przewidywał, wejście w życie tych przepisów zostanie przesunięte na dzień 1 stycznia 2014 roku. Na etapie prac sejmowych przepis projektu został usunięty. Nie oznacza to, że korzystne przepisy zaczną obowiązywać już od 2013 roku. Identyczne przepisy, przesuwające korzystne zmiany na 2014 roku,  zawiera bowiem art. 10 projektu ustawy 18 września 2012 roku o zmianie niektórych ustaw związanej z realizacją ustawy budżetowej (tzw. ustawa okołobudżetowa). W dniu 12 listopada projekt, po zakończeniu prac sejmowych, skierowano do Senatu i Prezydenta.

13. Wejście ustawy w życie

Nowe przepisy mają wedle art. 11 Projektu wejść w życie z dniem 1 stycznia 2013 roku. Szereg przepisów wejdzie jednak w życie dopiero w dniu 1 stycznia 2014 roku. Dotyczy to m. in. powstania obowiązku podatkowego, podstawy opodatkowania, zmian dotyczących fakturowania czy też prawa do odliczenia podatku naliczonego.

VI. Wnioski opinii:

1. Zmiana definicji działalności gospodarczej, choć zgodna z brzmieniem Dyrektywy 2006/112/WE nie uchyli wątpliwości sprzedaży nieruchomości przez osoby fizyczne.

2. Opodatkowane nieodpłatne przekazanie towarów ujęte będzie szerzej, zwiększając zakres czynności opodatkowanych.

3. Moment powstania obowiązku podatkowego zostanie uproszczony, jednak brak powstawania obowiązku z chwilą wystawienia faktury może rodzić trudności praktyczne i nakłada na podatnika obowiązek starannego formułowania umów dotyczących usług o charakterze ciągłym.

4. Podstawa opodatkowania ulega rozszerzeniu o subwencje i dotacje o charakterze ogólnym.

5. Projekt ułatwia stosowanie stawki podatku 0% przy wewnątrzwspólnotowej dostawie towarów.

6. Ułatwieniem dla podatnika będzie likwidacja faktur wewnętrznych; jednocześnie nowe obowiązku mogą wiązać się z koniecznością określenia przez podatnika sposobu zapewniania autentyczności, integralności oraz czytelności faktury VAT.

7. Obecnie obowiązujące, restrykcyjne zasady odliczania podatku VAT naliczonego przy nabyciu samochodów osobowych, zostaną utrzymane do końca 2013 roku.

Opinię tę wydałem z całą sumiennością i starannością, kierując się swoją najlepszą wiedzą.

/adwokat Tomasz Grzybkowski/

Załączniki:

1. Projekt ustawy z dnia 23 listopada 2012 roku,
2. Uzasadnienie projektu ustawy z dnia 10 sierpnia 2013 roku.