Przedawnienia - inaczej

Ustawą z dnia 13 kwietnia 2018 roku (Dz.U. z 2018 r. poz. 1104) o zmianie ustawy - kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw z dniem 9 lipca 2018 roku zmieniono dotychczasowe uregulowania kodeksu cywilnego dotyczące przedawnienia. 

I. Pierwsza zmiana (dodanie art. 117 § 2¹) 

„§ 2¹. Po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi”. 

Dotyczy to roszczeń w stosunku do konsumentów. Dotychczas zasadą dotyczącą także konsumentów było, iż dochodzenie roszczeń, dla których upłynął już termin przedawnienia nie było niedopuszczalne, ale dłużnik (np. konsument) mógł w toku postępowania podnieść zarzut przedawnienia, który doprowadzał nawet do oddalenia powództwa. Jeśli dłużnik zarzutu nie podniósł, sąd z urzędu nie badał, czy dochodzone roszczenie jest przedawnione, czy nie. Wprowadzona zmiana powoduje, że obecnie sądy z urzędu będą badały, czy roszczenie dochodzone przeciwko konsumentowi jest przedawnione, a jeśli tak, będą tę okoliczność brały przy rozstrzyganiu z urzędu. Może to spowodować oddalenie takiego powództwa nawet, gdy konsument – pozwany, nie podejmie obrony poprzez poniesienie zarzutu przedawnienia. Zmiana wzmacnia pozycję konsumentów – dłużników. 

II. Druga zmiana (dodanie art. 117¹)

Od wprowadzanej wyżej zasady, ustawodawca w kolejnym przepisie przewiduje jednak wyjątek, umożliwiający nie uwzględnianie przez sąd przedawnienia roszczenia przeciwko konsumentowi. 

Art. 117¹

§ 1 W wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności.

§ 2. Korzystając z uprawnienia, o którym mowa w § 1, sąd powinien rozważyć w szczególności:

1) długość terminu przedawnienia;

2) długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia;

3) charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia.

Pojęcie „względów słuszności” jest pojęciem dającym sądom możliwość rozważenia różnych okoliczności konkretnej sprawy, rozpatrując przy tym interesy obu stron, ustalając zarówno ich sytuacje osobistą, majątkową, wykształcenie, zawód i rodzaj wykonywanej działalności (por. uzasadnienie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw Druk nr 2216, za: P. Machni-kowski (w:) E. Gniewek, P. Machnikowski, Komentarz 2013 r., art. 3571, Nr brzeg 29).

III. Trzecia zmiana (zmiana art. 118)

Kolejna zmiana dotyczy art. 118, który reguluje ogólne terminy przedawnienia. Dotychczas było to 10 lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata. Wprowadzona zmiana skraca ogólny termin przedawnienia roszczeń z 10 do 6 lat. 

Dodatkowo, zmianie ulega także sposób liczenia upływu terminu przedawnienia. Obecnie kończy się on z upływem ostatniego dnia roku kalendarzowego. W praktyce powoduje to pewne wydłużenie terminów przedawnienia. 

Przykład:

Termin przedawnienia rozpoczął się 10 lipca 2018 roku. Zastosowanie będzie miał 6-letni termin przedawnienia. Zgodnie jednak z nowym sposobem liczenia upływu terminu przedawnienia, termin przedawnienia upłynie nie 10 lipca 2024 roku, a 31 grudnia 2024 roku. 

Co istotne, powyższy sposób liczenia przedawnienia nie dotyczy roszczeń, dla których termin przedawnienia jest krótszy niż 2 lata. Ustawodawca uznał za zasadne utrzymanie krótkich terminów przedawnienia i nie wydłużanie ich, gdyż potrzeba taka wynika z przepisów szczególnych. 

Przykład:

Termin przedawnienia rozpoczął się 10 lipca 2018 roku. Zastosowanie będzie miał roczny termin przedawnienia. Nie stosujemy nowego sposobu liczenia terminu przedawnienia, zatem ten upłynie 10 lipca 2019 roku, a 31 grudnia 2019 roku. 

IV. Czwarta zmiana (zmiana art. 125 § 1)

Art. 125 § 1 Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd przedawnia się z upływem sześciu lat. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenie okresowe należne w przyszłości przedawnia się z upływem trzech lat. 

Zgodnie z nowym brzmieniem tego przepisu, skróceniu z 10 do 6 lat uległy także terminy przedawnienia roszczeń wynikających np. z wyroku sądowego, ugody sądowej. 

V. Piąta zmiana (zmiana art. 568 § 2)

Art. 568 § 2 Roszczenie o usunięcie wady lub wymianę rzeczy sprzedanej na wolną od wad przedawnia się z upływem roku, licząc od dnia stwierdzenia wady. Jeżeli kupującym jest konsument, bieg terminu przedawnienia nie może zakończyć się przed upływem terminów określonych w § 1 zdanie pierwsze.

Zmiana w sposób jednoznaczny przesądza, że w przypadku sprzedaży używanej rzeczy ruchomej na rzecz konsumenta, w przypadku skrócenia okresu rękojmi (mniej niż dwa lata), roszczenia z rękojmi nie przedawniają się przed upływem 2 lat od wydania rzeczy.

VI. Zagadnienia intertemporalne 

Zgodnie z art. 5 omawianej ustawy zmieniającej: 

1. Do roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych stosuje się od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy przepisy ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.

2. Jeżeli zgodnie z ustawą zmienianą w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Jeżeli jednak przedawnienie, którego bieg terminu rozpoczął się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, nastąpiłoby przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienia wcześniej, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu.

Roszczeniu, dla którego w dniu wejścia w życie ustawy biegł termin przedawnienia, „od nowa” liczony jest ten termin, ale według nowych zasad. W przypadku, gdy termin przedawnienie został „skrócony” nową ustawą, termin przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie nowej ustawy. 

Przykład:

Roszczenie powstało 10 lipca 2012 roku. Dotychczasowy, 10letni termin przedawnienia mijałby 10 lipca 2022 roku. Zmiana ustawy weszła w życie 9 lipca 2018 roku. Według nowej regulacji termin przedawnienia liczymy od dnia 9 lipca 2018 roku i wynosi 6 lat, dlatego 6-letni okres przedawnienia upływa 9 lipca 2024 roku. 

Jednakże, zgodnie z ust. 2, w przypadku, gdy efektem zmiany terminu przedawnienia miałoby być jego wydłużenie w stosunku do dotychczasowego terminu, który upłynąłby wcześniej, przedawnienie następuje z upływem wcześniejszego terminu.

Przykład:

Dla roszczenia powstałego 10 lipca 2012 roku przedawnienie nastąpi więc 10 lipca 2022 roku, a nie 9 lipca 2024 roku.

Przykład 2:

Jednakże, jeśli roszczenie powstało 10 lipca 2015 roku według „starych przepisów” przedaw-nienie nastąpiłoby 10 lipca 2025 roku. Zgodnie z nową regulacją w tej sytuacji dla takiego roszczenia stosuje się krótszy termin przedawnienia (6 zamiast 10 lat), dlatego 6-letni termin liczony jest od dnia wejścia w życie tej ustawy, tj. 9 lipca 2018 roku i kończy się 9 lipca 2024 roku. Z uwagi na nowy sposób liczenia upływu terminu przedawnienia, roszczenie przedawni się z dniem 31 grudnia 2024 roku. Zatem w stosunku do „starej regulacji” termin przedawnienia de facto skróci się o nieco ponad 6 miesięcy. 

3. Do przysługujących konsumentowi roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, których terminy przedawnienia są określone w art. 118 i art. 125 § 1 ustawy zmienianej w art. 1, stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu dotychczasowym.

Do roszczeń konsumentów, których termin przedawnienia był „na biegu” w dniu wejścia omawianej ustawy, stosuje się w dalszym ciągu dotychczasowe przepisy. 

4. Roszczenia przedawnione przysługujące przeciwko konsumentowi, co do których do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy nie podniesiono zarzutu przedawnienia, podlegają z tym dniem skutkom przedawnienia określonym w ustawie zmienianej w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.

Powyższe dotyczy skutku przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, w przypadku gdy przed wejściem w życie ustawy zmieniającej roszczenie to uległo przedawnieniu, ale nie zgłoszono zarzutu przedawnienia (gdyż np. wierzyciel nie wszczął jeszcze postępowania). W takim przypadku do przedawnionego roszczenia znajdą zastosowanie nowe przepisy, a więc dotyczące wzięcia przez sąd z urzędu pod uwagę przedawnienia (art. 117 § 2¹ kc), a także może tego przedawnienia nie uwzględniać w wyjątkowych przypadkach (art. 117¹ kc).

ZMIANA PRZEPISÓW O PRZEDAWNIENIU W KODEKSIE CYWILNYM
Ustawą z dnia 13 kwietnia 2018 roku (Dz.U. z 2018 r. poz. 1104) o zmianie ustawy - kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw z dniem 9 lipca 2018 roku zmieniono dotychczasowe uregulowania kodeksu cywilnego dotyczące przedawnienia. 
I. Pierwsza zmiana (dodanie art. 117 § 21) „§ 21. Po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi”. Dotyczy to roszczeń w stosunku do konsumentów. Dotychczas zasadą dotyczącą tak-że konsumentów było, iż dochodzenie roszczeń, dla których upłynął już termin prze-dawnienia nie było niedopuszczalne, ale dłużnik (np. konsument) mógł w toku postę-powania podnieść zarzut przedawnienia, który doprowadzał nawet do oddalenia powództwa. Jeśli dłużnik zarzutu nie podniósł, sąd z urzędu nie badał, czy docho-dzone roszczenie jest przedawnione, czy nie. Wprowadzona zmiana powoduje, że obecnie sądy z urzędu będą badały, czy roszczenie dochodzone przeciwko konsumen-towi jest przedawnione, a jeśli tak, będą tę okoliczność brały przy rozstrzyganiu z urzędu. Może to spowodować oddalenie takiego powództwa nawet, gdy konsument – pozwany, nie podejmie obrony poprzez poniesienie zarzutu przedawnienia. Zmiana wzmacnia pozycję konsumentów – dłużników. 
II. Druga zmiana (dodanie art. 1171)Od wprowadzanej wyżej zasady, ustawodawca w kolejnym przepisie przewiduje jed-nak wyjątek, umożliwiający nie uwzględnianie przez sąd przedawnienia roszcze-nia przeciwko konsumentowi. Art. 1171§ 1 W wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględ-nić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności.§ 2. Korzystając z uprawnienia, o którym mowa w § 1, sąd powinien rozważyć w szcze-gólności:1) długość terminu przedawnienia;2) długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia;3) charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez upraw-nionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w do-chodzeniu roszczenia.
Pojęcie „względów słuszności” jest pojęciem dającym sądom możliwość rozważenia różnych okoliczności konkretnej sprawy, rozpatrując przy tym interesy obu stron, ustalając zarówno ich sytuacje osobistą, majątkową, wykształcenie, zawód i rodzaj wykonywanej działalności (por. uzasadnienie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw Druk nr 2216, za: P. Machni-kowski (w:) E. Gniewek, P. Machnikowski, Komentarz 2013 r., art. 3571, Nr brzeg 29).
III. Trzecia zmiana (zmiana art. 118)Kolejna zmiana dotyczy art. 118, który reguluje ogólne terminy przedawnienia. Do-tychczas było to 10 lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata. Wprowadzona zmiana skraca ogól-ny termin przedawnienia roszczeń z 10 do 6 lat. Dodatkowo, zmianie ulega także sposób liczenia upływu terminu przedawnienia. Obecnie kończy się on z upływem ostatniego dnia roku kalendarzowego. W prak-tyce powoduje to pewne wydłużenie terminów przedawnienia. 
Przykład:Termin przedawnienia rozpoczął się 10 lipca 2018 roku. Zastosowanie będzie miał 6-letni ter-min przedawnienia. Zgodnie jednak z nowym sposobem liczenia upływu terminu przedawnie-nia, termin przedawnienia upłynie nie 10 lipca 2024 roku, a 31 grudnia 2024 roku. 
Co istotne, powyższy sposób liczenia przedawnienia nie dotyczy roszczeń, dla których termin przedawnienia jest krótszy niż 2 lata. Ustawodawca uznał za zasadne utrzy-manie krótkich terminów przedawnienia i nie wydłużanie ich, gdyż potrzeba taka wynika z przepisów szczególnych. 
Przykład:Termin przedawnienia rozpoczął się 10 lipca 2018 roku. Zastosowanie będzie miał roczny ter-min przedawnienia. Nie stosujemy nowego sposobu liczenia terminu przedawnienia, zatem ten upłynie 10 lipca 2019 roku, a 31 grudnia 2019 roku. 
IV. Czwarta zmiana (zmiana art. 125 § 1)Art. 125 § 1 Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubow-nego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo sądem polu-bownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd przedawnia się z upływem sześciu lat. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenie okresowe należne w przyszłości przedawnia się z upływem trzech lat. 
Zgodnie z nowym brzmieniem tego przepisu, skróceniu z 10 do 6 lat uległy także terminy przedawnienia roszczeń wynikających np. z wyroku sądowego, ugody są-dowej. 
V. Piąta zmiana (zmiana art. 568 § 2)Art. 568 § 2 Roszczenie o usunięcie wady lub wymianę rzeczy sprzedanej na wolną od wad przedawnia się z upływem roku, licząc od dnia stwierdzenia wady. Jeżeli kupującym jest konsument, bieg terminu przedawnienia nie może zakończyć się przed upływem ter-minów określonych w § 1 zdanie pierwsze.
Zmiana w sposób jednoznaczny przesądza, że w przypadku sprzedaży używanej rze-czy ruchomej na rzecz konsumenta, w przypadku skrócenia okresu rękojmi (mniej niż dwa lata), roszczenia z rękojmi nie przedawniają się przed upływem 2 lat od wy-dania rzeczy.
VI. Zagadnienia intertemporalne Zgodnie z art. 5 omawianej ustawy zmieniającej: 1. Do roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych stosuje się od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy prze-pisy ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.2. Jeżeli zgodnie z ustawą zmienianą w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg ter-minu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Jeżeli jednak przedawnienie, którego bieg terminu rozpoczął się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, nastąpiłoby przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu prze-dawnienia wcześniej, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu.
Roszczeniu, dla którego w dniu wejścia w życie ustawy biegł termin przedawnienia, „od nowa” liczony jest ten termin, ale według nowych zasad. W przypadku, gdy termin przedawnienie został „skrócony” nową ustawą, termin przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie nowej ustawy. 
Przykład:Roszczenie powstało 10 lipca 2012 roku. Dotychczasowy, 10letni termin przedawnienia mijałby 10 lipca 2022 roku. Zmiana ustawy weszła w życie 9 lipca 2018 roku. Według nowej regulacji termin przedawnienia liczymy od dnia 9 lipca 2018 roku i wynosi 6 lat, dlatego 6-letni okres przedawnienia upływa 9 lipca 2024 roku. 
Jednakże, zgodnie z ust. 2, w przypadku, gdy efektem zmiany terminu przedawnie-nia miałoby być jego wydłużenie w stosunku do dotychczasowego terminu, który upłynąłby wcześniej, przedawnienie następuje z upływem wcześniejszego terminu.
Przykład:Dla roszczenia powstałego 10 lipca 2012 roku przedawnienie nastąpi więc 10 lipca 2022 roku, a nie 9 lipca 2024 roku.
Przykład 2:Jednakże, jeśli roszczenie powstało 10 lipca 2015 roku według „starych przepisów” przedaw-nienie nastąpiłoby 10 lipca 2025 roku. Zgodnie z nową regulacją w tej sytuacji dla takiego roszczenia stosuje się krótszy termin przedawnienia (6 zamiast 10 lat), dlatego 6-letni termin liczony jest od dnia wejścia w życie tej ustawy, tj. 9 lipca 2018 roku i kończy się 9 lipca 2024 roku. Z uwagi na nowy sposób liczenia upływu terminu przedawnienia, roszczenie przedawni się z dniem 31 grudnia 2024 roku. Zatem w stosunku do „starej regulacji” termin przedawnienia de facto skróci się o nieco ponad 6 miesięcy. 
3. Do przysługujących konsumentowi roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, których terminy przedaw-nienia są określone w art. 118 i art. 125 § 1 ustawy zmienianej w art. 1, stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu dotychczasowym.
Do roszczeń konsumentów, których termin przedawnienia był „na biegu” w dniu wejścia omawianej ustawy, stosuje się w dalszym ciągu dotychczasowe przepisy. 
4. Roszczenia przedawnione przysługujące przeciwko konsumentowi, co do których do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy nie podniesiono zarzutu przedawnienia, podle-gają z tym dniem skutkom przedawnienia określonym w ustawie zmienianej w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.
Powyższe dotyczy skutku przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko kon-sumentowi, w przypadku gdy przed wejściem w życie ustawy zmieniającej roszczenie to uległo przedawnieniu, ale nie zgłoszono zarzutu przedawnienia (gdyż np. wie-rzyciel nie wszczął jeszcze postępowania). W takim przypadku do przedawnionego roszczenia znajdą zastosowanie nowe przepisy, a więc dotyczące wzięcia przez sąd z urzędu pod uwagę przedawnienia (art. 117 § 21 kc), a także może tego przedawnienia nie uwzględniać w wyjątkowych przypadkach (art. 1171 kc).