Prawa do oprogramowania stworzonego przez pracownika

Poznań, dnia … maja 2012 roku

Opinia prawna

w sprawie

tworzenia programów komputerowych w ramach świadczenia pracy na podstawie umowy o pracę

I. Podstawa zlecenia:

Zlecenie zostało przekazane drogą elektroniczną przez Pana …., … Banku … S.A. w dniu 00 maja 2012 roku.

II. Cel opinii:

Celem opinii jest analiza zapisu umownego stosowanego w ramach umów o pracę w Departamencie Informatyki Banku … S.A. określającego jeden z obowiązków pracowniczych o treści: „tworzenie oprogramowania zgodnie z zasadami obowiązującymi w Banku”, odpowiedzi na zadane w zleceniu opinii pytania dotyczące zapisu umownego oraz, w razie stwierdzenia takiej konieczności, przygotowanie propozycji zapisów zabezpieczających interesy pracodawcy.

Zlecenie przygotowania niniejszej opinii przedstawia jej autorowi następujące pytania:

1. Czy w/w zapisy zawarte w kartach pracowników są wystarczające, aby tworzone oprogramowanie, jego kody źródłowe i prawa majątkowe należały do pracodawcy?

2. Na jakich polach eksploatacji pracodawca może wówczas korzystać i rozporządzać takim programem komputerowym i jego kodem źródłowym?

3. Czy programista po rozwiązaniu stosunku pracy z pracodawcą może np. w ramach zatrudnienia w innym banku, dalej rozwijać wytworzone oprogramowanie na bazie kodów źródłowych, które zostały stworzone u byłego pracodawcy? Jeśli jest to możliwe w ramach obowiązujących przepisów prawa, to czy istnieje sposób na ograniczenie takich działań?

4. DIF chciałby zobowiązać programistów do niewykorzystywania autorskich praw osobistych do stworzonych programów komputerowych. Zatem w jakiej formie takie zobowiązanie winno być przyjęte? Jaki jest maksymalny okres ograniczenia korzystania (czy możliwe jest zobowiązanie bezterminowe)? Czy możliwe jest wprowadzenie kar i jaka może być ich maksymalna wysokość za naruszenie zobowiązań przyjętych przez pracownika?

III. Podstawa prawna opinii:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks Cywilny (Dz. U. z 1964 roku, Nr. 13, poz. 93 z późniejszymi zmianami, dalej jako kc).

2. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 roku, Nr 90, poz. 631 z późniejszymi zmianami dalej jako prawo autorskie).

IV. Analiza merytoryczna:

Stan faktyczny:

W Departamencie Informatyki (dalej jako DIF) Banku … S.A. zatrudnione są osoby na podstawie umowy o pracę, które w ramach obowiązków pracowniczych, nałożonych treścią zawartych umów o pracę wykonują świadczenia pracownicze poprzez tworzenie programów komputerowych.

Zapis nakładający obowiązek pracowniczy tworzenia oprogramowania posiada następujące brzmienie tworzenie oprogramowania zgodnie z zasadami obowiązującymi w Banku. 

Bank … S.A. nie posiada na piśmie zasad tworzenia oprogramowania komputerowego.

Rozważania merytoryczne:

1.

Program komputerowy stanowi odrębny przedmiot ochrony prawa autorskiego w stosunku do przedmiotów ochrony innych praw autorskich (art. 1 § 2 pkt 1 prawa autorskiego in principio). 

Art. 74 ust 1 prawa autorskiego przewiduje, że  programy komputerowe podlegają ochronie prawnej przewidzianej dla utworów literackich, o ile przepisy działu ustawy dotyczącego programów komputerowych nie stanowią inaczej. 

Regulacja ochronna dotycząca programów komputerowych ma zatem charakter szczególny oraz autonomiczny. 

Przedmiotem ochrony prawa autorskiego może być tylko taki program komputerowy, który stanowi przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze.

Forma (sposób) wyrażenia programu komputerowego jest indyferentna z punktu widzenia przyznania praw ochronnych danemu programowi.

Ochrona prawna nie obejmuje idei oraz zasad programu komputerowego, a także jego funkcji – przymioty te mogą zostać objęte ochroną prawno-autorską wyłącznie w sposób pośredni. 

2.

Ustawodawca w sposób generalny oraz szczegółowy uregulował kwestię przysługiwania praw autorskich na rzecz podmiotów innych niż twórca – normy te stanowią wyjątek od normy ogólnej wyrażonej w art. 8 prawa autorskiego, zgodnie z którą prawo autorskie przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej. 

W przypadku reguł szczególnych odnoszących się do szczególnych okoliczności utworzenia utworu bądź szczególnego przedmiotu prawa autorskiego zastosowanie znajduje norma wyrażona w art. 8 prawa autorskiego.

W przypadku utworzenia programu komputerowego przez pracownika w ramach wykonywania świadczeń z umowy o pracę zastosowanie znajdują przepisy szczególne dotyczące szczególnych okoliczności utworzenia dzieła oraz przepisy szczególne dotyczące przedmiotu prawa autorskiego. 

3.

Normą szczególną znajdującą zastosowanie w przypadku utworzenia utworu innego niż program komputerowy w ramach umowy o pracę jest norma wyrażona w art. 12 ust 1 prawa autorskiego zgodnie z którą jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę oraz zgodnego zamiaru stron.

Przepisem szczególnym, mającym za przedmiot program komputerowy i znajdującym zastosowanie w niniejszej sytuacji jest art. 74 ust 3 prawa autorskiego, zgodnie z którym Prawa autorskie majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy, o ile umowa nie stanowi inaczej.

4.

Autorskie prawa majątkowe od chwili powstania utworu należą do pracodawcy, jeżeli umowa nie stanowi inaczej.

Strony umowy o pracę, nie muszą zawierać w umowie postanowień w przedmiocie przejścia praw majątkowych na rzecz pracodawcy. Nabycie praw autorskich dokonuje się z mocy samej ustawy – bez konieczności dokonania czynności prawnej przenoszącej prawa autorskie przez strony. 

Dla wyłączenia nabycia praw majątkowych do programu komputerowego przez pracodawcę niezbędne jest zawarcie odpowiedniego postanowienia umownego.

Prawo autorskie zakłada generalne pierwotne nabycie majątkowych praw autorskich przez pracodawcę twórcy. 

Pracodawca nabywa majątkowe prawa autorskie bez konieczności dodatkowego wynagrodzenia świadczonego na rzecz twórcy.

5.

Przejście całości praw majątkowych w drodze pierwotnego nabycia praw oznacza, że za naruszenie praw autorskich przysługujących od chwili nabycia pracodawcy należy uznać sytuacje, gdy pracownik będący twórcą wykorzysta elementy twórcze swojego utworu przy pisaniu nowego programu dla siebie lub innej osoby. 

6.

Z zasady pierwotnego nabycia całości praw majątkowych do programu komputerowego wynika także, że pracodawca dysponuje możliwością rozporządzania utworem w pełnym zakresie. Pracodawca jest traktowany przez prawo w zakresie autorskich praw majątkowych tak jak podmiot, który stworzył utwór. 

Nie występuje w tym zakresie ograniczenie typowe dla umów licencyjnych – pracodawca nie jest ograniczony katalogiem pól eksploatacji, ustanawiającym poszczególne cząstkowe, wyodrębnione pola eksploatacji wymienione w umowie licencyjnej. 

Pracodawcy przysługuje uprawnienie do rozporządzania utworem na wszystkich znanych polach eksploatacji – pracodawca może zawierać w tym przedmiocie umowy licencyjne. 

7.

Autorskie prawa osobiste są związane ściśle z osobą twórcy. Zgodnie z treścią art. 16 w zw. z art. 77 prawa autorskiego jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do autorstwa utworu, oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępnienia go anonimowo. 

Katalog autorskich praw osobistych jest węższy aniżeli katalog autorskich praw osobistych innych przedmiotów prawa autorskiego - wyjątkowo osobiste prawa autorskie do nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności oraz nadzoru nad sposobem korzystania z utworu nie dotyczą programów komputerowych. 

Norma art. 16 prawa autorskiego, zgodnie z którą, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem jest przedmiotem kontrowersji w judykaturze i doktrynie prawa.

Pogląd ten znajduje następujące uzasadnienie – treść umowy zobowiązującej do niewykonywania autorskich praw osobistych przewiduje wykonywanie praw przez inny podmiot, a nie zrzeczenie się praw autorskich. 

Powszechnie przyjmuje się, że majątkowe prawa osobiste wymienione w art. 16 prawa autorskiego nie podlegają zrzeczeniu, wyjątkowo część doktryny dopuszcza jedynie możliwość upoważnienia przez twórcę innej osoby do ich wykonywania. Wyjątkowo dopuszcza się także zobowiązanie się twórcy do ich niewykonywania. Zobowiązania te wyłączone są wobec autorskich praw osobistych, które ze względu na swoją specyfikę nie podlegają wykonywaniu przez inne podmioty aniżeli twórca – dotyczyć to może w szczególności prawa do autorstwa utworu. Prawo autorskie recypuje w tym zakresie uregulowania dotyczące dóbr osobistych człowieka, o których mowa w art. 23 kc. 

W odniesieniu do pozostałych autorskich praw osobistych zobowiązanie się do ich niewykonywania lub umożliwienie ich wykonywania innemu podmiotowi należy oceniać w zależności od okoliczności sytuacji i stopnia ingerencji w osobiste prawa autorskie.

Część doktryny prezentując zdecydowanie odosobnione stanowisko wskazuje, że osobiste prawa autorskie podlegają zbyciu, gdyż art. 16 ustanawia zakaz zbycia więzi twórcy z utworem – stanowisko to nie jest popierane przez orzecznictwo.

Jednocześnie zgodnie z powszechnie przyjętym poglądem twórca może się zgodzić tylko na konkretne zmiany proponowane przez podmiot, który ma wykonywać autorskie prawa osobiste. Nie może natomiast skutecznie pozwolić nabywcy na dokonywanie wszelkich zmian w przyszłości. 

Zgoda twórcy z uwagi na osobisty charakter praw autorskich na wykonywanie przez inny podmiot świadczenia może zostać cofnięta. 

Za niedopuszczalne wydaje się nałożenie obowiązku zapłaty kary z tytułu wykonywania praw autorskich twórcy wbrew zobowiązaniu do ich niewykonywania – sytuacje taka oznaczałaby utratę możliwości dysponowania autorskimi prawami osobistymi, a w konsekwencji czynność sprzeczną z art. 16 prawa autorskiego w zakresie zakazu zbycia osobistych praw autorskich. Autorskie prawa osobiste prezentują daleko idącą odrębność w zakresie udostępnienia ich podmiotom innym niż twórca.

V. Wnioski opinii:

1. Zapisy w umowach o pracę ustanawiające obowiązek tworzenia oprogramowania są wystarczające, aby autorskie prawa majątkowe należały do pracodawcy. Zapisy umowy w tym zakresie są zbędne dla przejścia autorskich praw majątkowych na rzecz pracodawcy.

2. Pracodawca może rozporządzać utworem stworzonym przez pracownika w ramach wykonywania obowiązków wynikających z umowy o pracę na wszystkich znanych polach eksploatacji.

3. Pracownik po rozwiązaniu stosunku pracy nie może w ramach zatrudnienia w innym banku lub na rzecz innego podmiotu rozwijać lub zmieniać program komputerowy na podstawie kodów źródłowych, które zostały stworzone u byłego pracodawcy.

4. Twórca nie może zrzec się osobistych praw autorskich. Doktryna niejednolicie wypowiada się co do możliwości zobowiązania się do ich niewykonywania. Przyjmując to stanowisko w przypadku programów komputerowych, twórca może zobowiązać się wyłącznie do niewykonywania prawa oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo. Zobowiązanie to, przy założeniu jego dopuszczalności, nie może zostać ustanowione bezterminowo ani pod rygorem wymierzenia kary, gdyż powodowałoby to skutek sprzeczny z zakazem zrzeczenia się tych praw i na zasadzie art. 58 § 1 kc czynność zmierzająca do wywołania takiego skutku mogłaby zostać uznana za sprzeczną z obowiązującym prawem – art. 16 ust 1 ustawy prawo autorskie. 

Opinię tę wydałem z całą sumiennością i starannością, kierując się swoją najlepszą wiedzą.

/adwokat Tomasz Guzek/ 

Materiał archiwalny oparty o przepisy prawa obowiązujące w dniu jego sporządzenia. Adwokacka Spółka Partnerska Grzybkowski Guzek Jackowski nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystywane treści.