Czy pożyczkobiorca może przeznaczyć pożyczone środki pieniężne na inwestycje?
OPINIA PRAWNA
w sprawie
umów pożyczki, jakie mają być zawarte pomiędzy Panami M.R. i A.W. a Panem L.Z.
I. Podstawa zlecenia:
Opinia prawna sporządzona na zlecenie Pana L.Z.
II. Cel opinii:
Analiza zgodności z prawem projektów umów.
III. Podstawa prawna opinii:
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny, Dz.U.64.16.93, zm.: Dz.U. 71.27.252, zm.: Dz.U. 76.19.122, zm.: Dz.U. 82.11.81, zm.: Dz.U. 82.19.147, zm.: Dz.U. 82.30.210, zm.: Dz.U. 84.45.242, zm.: Dz.U. 85.22.99, zm.: Dz.U. 89.3.11, zm. wyn. z: Dz.U. 89.33.175, zm.: Dz.U. 90.34.198, zm.: Dz.U. 90.55.321, zm.: Dz.U. 90.79.464, zm.: Dz.U. 91.107.464, zm.: Dz.U. 91.115.496, zm.: Dz.U. 93.17.78, zm.: Dz.U. 94.27.96, zm.: Dz.U. 94.105.509, zm.: Dz.U. 94.85.388, zm.: Dz.U. 95.83.417, zm. wyn. z: Dz.U. 95.141.692, zm.: Dz.U. 96.114.542, zm.: Dz.U. 96.139.646, zm.: Dz.U. 97.43.272, zm. wyn. z: Dz.U. 97.157.1040, zm.: Dz.U. 96.149.703, zm.: Dz.U. 97.115.741, zm. Dz.U. 97.117.751, zm.: Dz.U. 98.117.758, zm.: Dz.U. 98.106.668, zm. Dz.U.99.52.532, zm. Dz.U. 00.22.271, zm. Dz.U. 00.88.983, zm. Dz.U. 00.74.855, zm. Dz.U. 00.74.857, zm. Dz.U. 00.114.1191, zm. wyn. z Dz.U. 01.11.91, zm. Dz.U. 01.71.733, zm.wyn. z Dz.U. 01.145.1638, zm. Dz.U. 01.130.1450, zm. Dz.U. 02.113.984, zm. Dz.U. 02.141.1176, zm. Dz.U. 03.49.408, zm. Dz.U. 03.60.535, zm. Dz.U. 03.64.592, zm. Dz.U. 03.49.408, zm. Dz.U. 03.60.535, zm. Dz.U. 03.124.1151, zm. Dz.U. 04.91.870, zm. Dz.U. 04.96.959, zm. Dz.U. 04.172.1804, zm. Dz.U. 04.162.1692, zm. Dz.U.04.281.2783, zm. Dz.U. 05.48.462, zm. Dz.U. 05.172.1438, zm. Dz.U. 05.157.1316,
2. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku - Prawo bankowe Dz.U. 02.72.665, zm. przen. Dz.U. 01.130.1450, zm. Dz.U. 02.126.1070, zm. Dz.U. 02.144.1208, zm. Dz.U. 02.141.1178, zm. przen. Dz.U. 01.111.1195, zm. Dz.U. 02.169.1387, zm. Dz.U. 02.241.2074, zm. Dz.U. 03.60.535, zm. Dz.U. 03.50.424, zm. Dz.U. 03.65.594, zm. Dz.U. 03.60.535, zm. Dz.U. 02.169.1385, zm. przen. Dz.U. 00.116.1216, zm. Dz.U. 02.153.1271, zm. Dz.U. 03.228.2260, zm. Dz.U. 03.229.2276, zm. przen. Dz.U. 01.111.1195, zm. Dz.U. 04.64.594, zm. Dz.U. 04.68.623, zm. Dz.U. 04.91.870, zm. Dz.U. 04.96.959, zm. Dz.U. 04.121.1264, zm. Dz.U. 04.146.1546, zm. Dz.U. 04.173.1808, zm. Dz.U. 04.91.870, zm. Dz.U. 05.83.719, zm. Dz.U. 05.85.727, zm. Dz.U. 05.183.1538, zm. Dz.U. 05.167.1398,
IV. Analiza merytoryczna:
Opinia dotyczy projektów dwóch umów, jakie mają zostać zawarte pomiędzy Panem M.R. a Panem L.Z. oraz pomiędzy Panem A.W. a Panem L.Z. Umowy są jednobrzmiące, wobec czego wszystkie dalsze uwagi dotyczyć będą obu projektów.
Przedmiotem umów ma być udzielenie, odpowiednio, przez Pana M.R. oraz przez Pana A.W. pożyczek pieniężnych na rzecz Pana L.Z. „na cele związane z inwestowaniem w jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych”.
Opiniowane umowy noszą cechy umowy pożyczki, o której mowa w art. 720 § 1 kodeksu cywilnego1.
Treść umowy jest wynikiem negocjacji i ustaleń stron. Pamiętać jednak należy, iż zgodnie z art. 3531 kodeksu cywilnego2 strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Z uwzględnieniem powyższej zasady umowy w zaproponowanym kształcie nie wydają się sprzeczne z prawem i mogą zostać zawarte w ramach ryzyka gospodarczego.
Z uwagi na przedmiot umów należy mieć na względzie przepisy prawa bankowego, w szczególności art. 171 ust. 1 tej ustawy3. Jest to przepis przewidujący odpowiedzialność karną za prowadzenie działalności polegającej na gromadzeniu środków pieniężnych innych osób fizycznych, prawnych lub jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, w celu udzielania kredytów, pożyczek pieniężnych lub obciążania ryzykiem tych środków w inny sposób. Odnosząc tę regulację do opiniowanych projektów, stwierdzić należy, iż udzielenie pożyczek następuje w celu dalszego inwestowania pożyczonych pieniędzy. Niewątpliwie więc środki te będą obciążone jakiegoś rodzaju ryzykiem. Z drugiej jednak strony celem ustawodawcy było przede wszystkim zapobieżenie dokonywaniu czynności bankowych przez podmioty nieposiadające stosownych zezwoleń i niedające tym samym odpowiednich gwarancji ochrony powierzonych im środków4. Nie wydaje się, by działanie pożyczkodawcy naruszało te wartości.
W doktrynie wskazuje się ponadto, iż przepis art. 171 Prawa bankowego ma na celu zwalczanie działalności o charakterze zorganizowanym, a nie jednostkowym5. Wydaje się zbyt daleko idącym stwierdzenie, iż pożyczkodawca zaciągający dwie, czy zakładający zaciągnięcie w przyszłości od tych samych dwóch podmiotów nawet nieco większej liczby pożyczek w celu pozyskania środków pieniężnych na jednostkowe inwestycje kapitałowe, działa w sposób na tyle zorganizowany, by zarzucić mu czyn opisany w tym przepisie.
Można również wskazać, iż w każdym niemal przypadku udzielenia pożyczki, z czynnością tą związane jest ryzyko utraty środków pieniężnych będących jej przedmiotem w wyniku działania pożyczkobiorcy. Pożyczkobiorca dokonujący zakupów i płacący za nie pożyczonymi pieniędzmi obciąża je ryzykiem podobnie jak pożyczkobiorca, który przeznacza je na inwestycje. Przesłanka obciążania ryzykiem powinna być więc rozumiana raczej w świetle specyfiki działalności banków, które z jednej strony zbierają środki na rynku w postaci lokat terminowych, by następnie pod tytułem zwrotnym oddać je innym podmiotom w formie kredytów. Działanie pożyczkobiorcy w niniejszej sprawie polega, jak się wydaje, nie tyle na dalszym kredytowaniu innego podmiotu, ile na dokonywaniu inwestycji finansowych przy pomocy funduszu inwestycyjnego, do czego musi on posiadać wystarczające środki. Biorąc pod uwagę postulat ścisłego interpretowania regulacji karnych nie wydaje się zatem, by zawarcie umów pożyczki w projektowanej postaci wyczerpywało znamiona przestępstwa bankowego, o którym mowa w art. 171 § 1 Prawa bankowego, choć z uwagi na niedostateczną precyzję ustawodawcy nie sposób całkowicie wykluczyć takiej jego kwalifikacji6.
V. Wnioski opinii:
1. Biorąc pod uwagę zasadę swobody umów, stwierdzić można, iż opiniowane umowy pożyczki nie są sprzeczne z prawem i mogą zostać zawarte w ramach ryzyka gospodarczego.
2. Mimo szerokiego i nieprecyzyjnego określenia znamion przestępstwa bankowego określonego w art. 171 § 1 Prawa bankowego, w ocenie opiniującego nie istnieją dostateczne podstawy do uznania, iż zawarcie opiniowanych umów wyczerpuje jego znamiona.
Opinię tę wydałem z całą sumiennością i starannością, kierując się swoją najlepszą wiedzą.
Tomasz Grzybkowski
adwokat, doradca podatkowy (nr wpisu 04122)
Przypisy:
1 Art. 720. § 1. Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.
2 Art. 3531. Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
3 Art. 171. 1. Kto bez zezwolenia prowadzi działalność polegającą na gromadzeniu środków pieniężnych innych osób fizycznych, prawnych lub jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, w celu udzielania kredytów, pożyczek pieniężnych lub obciążania ryzykiem tych środków w inny sposób, podlega grzywnie do 5.000.000 złotych i karze pozbawienia wolności do lat 3.
2. Tej samej karze podlega, kto, prowadząc działalność zarobkową wbrew warunkom określonym w ustawie, używa w nazwie jednostki organizacyjnej niebędącej bankiem lub do określenia jej działalności lub reklamy wyrazów "bank" lub "kasa".
3. Tej samej karze podlega także ten, kto dopuszcza się czynu określonego w ust. 1 lub 2 działając w imieniu lub w interesie osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej.
4. Kto, będąc obowiązany do podania uprawnionym organom informacji dotyczących banku i klientów banku w zakresie ustalonym w ustawie, podaje nieprawdziwe lub zataja prawdziwe dane, podlega grzywnie i karze pozbawienia wolności do lat 3.
5. Kto, będąc obowiązany do zachowania tajemnicy bankowej, ujawnia lub wykorzystuje informacje stanowiące tajemnicę bankową, niezgodnie z upoważnieniem określonym w ustawie, podlega grzywnie do 1.000.000 złotych i karze pozbawienia wolności do lat 3.
6. Kto, będąc odpowiedzialnym za zapewnienie właściwego funkcjonowania wewnętrznej kontroli danych i informacji wymaganych w związku ze sprawowaniem nadzoru skonsolidowanego lub za udzielanie informacji i wyjaśnień na żądanie Komisji Nadzoru Bankowego, nie wykonuje ciążącego na nim obowiązku albo wykonuje go nierzetelnie lub nieterminowo, podlega grzywnie do 1.000.000 zł lub karze pozbawienia wolności do lat 3.
7. Kto, będąc odpowiedzialnym za sporządzenie lub przedstawienie Komisji Nadzoru Bankowego skonsolidowanego sprawozdania finansowego lub innych sprawozdań związanych z nadzorem skonsolidowanym, nie wykonuje ciążącego na nim obowiązku albo wykonuje go nierzetelnie lub nieterminowo, podlega grzywnie do 500.000 zł lub karze pozbawienia wolności do lat 2.
4 Por. K. Płończyk [w:] F. Zoll (red.), A. Adamek, K. Bitner-Przybylska, M. Brożyna, M. Chudzik, A. Frań, I. Karasek, K. Kohutek, K. Korus, R. Kwaśnicki, J. Lachner, J. Molis, M. Olczyk, K. Płończyk, P. Podlasko, M. Porzycki, A. Rataj, D. Rogoń, M. Rusinek, M. Spyra, T. Spyra, S. Szuster, P. Tereszkiewicz, A. Wacławik, F. Wejman, M. Wyrwiński. Prawo bankowe. Komentarz, Tom II, Kraków 2005, s. 783-787.
5 E. Fojcik-Mastalska [w:] Prawo bankowe. Komentarz, red. E. Fojcik-Mastalska, Warszawa 2003, s. 639.
6 Regulacja ta, w szczególności jej szeroki i niesprecyzowany dostatecznie zakres, spotkała się z krytyką w doktrynie - por. E. Fojcik-Mastalska [w:] dz.cyt .
Materiał archiwalny oparty o przepisy prawa obowiązujące w dniu jego sporządzenia. Adwokacka Spółka Partnerska Grzybkowski Guzek Jackowski nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystywane treści.