Co już jest zabytkiem, a co nim jeszcze nie jest? A może kryterium daty powstania konkretnego przedmiotu czy obiektu nie jest wystarczająco precyzyjne? Te pytania wcale nie mają charakteru akademickiej dyskusji. Uznanie za zabytek wiąże się bowiem z licznymi konsekwencjami prawnymi.
W praktyce nadal często można zetknąć się z poglądem, że dana rzecz musi osiągnąć pełen pułap wiekowy, określoną liczbę lat, być odpowiednio ,,stara’’ aby możliwe było uznanie jej za zabytek. Kwestia definicji zabytku jest materią bardzo żywotną, istotną, na co dzień mamy bowiem do czynienia z rzeczami ruchomymi czy nieruchomościami, które potencjalnie mogą być uznane za zabytek. A należy pamiętać, że fakt czy dana rzecz spełnia przesłanki nadania jej przymiotu zabytku w rozumieniu obecnie obowiązujących przepisów ma określone konsekwencje (kwestia ochrony takich obiektów, wiążące się z tym ograniczenia prawa własności czy też kwestia odpowiedzialności karnej za zniszczenie lub uszkodzenie zabytku).
Definicja legalna zabytku została umieszczona w art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Zabytkiem w rozumieniu ustawy jest nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.
Zgodnie z obowiązującym stanem prawnym nie ma wymogu aby dana rzecz ruchoma lub nieruchomość musiała osiągnąć jakikolwiek pułap wiekowy aby możliwe było zakwalifikowanie jej jako zabytek. Jedyną przesłanką, która ma związek z czasem jest przesłanka ,,stanowienia świadectwa minionej epoki bądź zdarzenia’’.
Przesłanki zawarte w przedmiotowym przepisie są ogólne, dając w ten sposób pewien luz decyzyjny organom stosującym prawo, które mogą rozstrzygać tę kwestię odrębnie dla każdego przypadku. Dla oceny czy dana rzecz ruchoma lub nieruchomość jest zabytkiem w rozumieniu wyżej wskazanego przepisu niezbędna jest ogromna, dogłębna wiedza ekspercka. W praktyce często dowiadujemy się czy dana rzecz jest zabytkiem dopiero na etapie postępowania sądowego, w momencie gdy biegły odpowiedniej specjalności wyda opinię w tej materii.
W polskim systemie prawnym obok pojęcia zabytku wprowadzona została również definicja dobra kultury oraz narodowego dobra kultury - ustawa z dnia 25 maja 2017 roku o restytucji narodowych dóbr kultury. W przypadkach opisanych w tejże ustawie należy posługiwać się również tymi pojęciami. W niniejszej publikacji odnoszę się jedynie do pojęcia zabytku.
Innymi słowy aby dany obiekt mógł zgodnie z polskim prawem zostać zakwalifikowany jako zabytek nie musi być on sędziwy. Zabytkiem może być tak samo XIII-wieczny kościół, obraz Edwarda Dwurnika jak również, puszczając wodze fantazji, probówka z pierwszą wyprodukowaną w czasie epidemii szczepionką przeciw wirusowi COVID-19. Wyliczenie to bynajmniej nie stanowi opinii co do uznania wskazanych przedmiotów za zabytki, niemniej pomaga ukazać całkowitą niezależność zakwalifikowania danej rzeczy jako zabytku od tego ile ma ona lat. W kontekście ewentualnego umiejscowienia danej rzeczy na osi czasu ma znaczenie jedynie to, aby stanowiła ona świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia.
Kwestia definicji zabytku, dobra kultury jest tematyką obszerną, niejednoznaczną, niemieszczącą się w ramach krótkiego artykułu. Niemniej jest możliwe zasygnalizowanie i zawarcie w nim postulatu aby mieć na uwadze, że pokutujące od wielu lat przekonanie o tym, iż dana rzecz musi osiągnąć pewien pułap wiekowy aby stanowić zabytek nie znajduje odzwierciedlenia w obecnym stanie prawnym.
(Opracowała: Aplikant adwokacka Magdalena Stasiak)