Wzory Pism:

Zwrot darowizny

Czy brak opieki nad darczyńcami ze strony obdarowanego może być powodem konieczności zwrotu darowizny?

Poznań, dnia … roku


SKARGA KASACYJNA

wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów


w sprawie:


1. B.R.

ul. …



2. A.R.

ul. …


 - powodów -

 
zast. przez adw.:

Tomasza Grzybkowskiego i Tomasza Guzka

Adwokacka Spółka Partnerska Grzybkowski&Guzek

61-762 Poznań, ul. Dominikańska 3


- c/a -



1. D.P.

ul. ...



2. L.P.



3. K.P.



 - pozwanych -


od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

z dnia … 2009 roku


Sygn. akt (…)

Wartość przedmiotu zaskarżenia: 350.000,00 złotych


Sąd Najwyższy

pl. Krasińskich 2/4/6

00-951 Warszawa 41


za pośrednictwem:


I Wydziału Cywilnego

Sądu Apelacyjnego

ul. Trójpole 21

61-693 Poznań



W imieniu powodów, z powołaniem się na pełnomocnictwo w aktach sprawy, wnoszę


skargę kasacyjną


od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia … 2009 roku, sygn. akt (…), doręczonego pełnomocnikowi powodów wraz z uzasadnieniem w dniu 14 maja 2009 roku. Wyrok ten zaskarżam w całości i wnoszę o:


I. przyjęcie niniejszej skargi kasacyjnej do rozpoznania stosownie do art. 3984 § 1 pkt 3) kpc,


II. rozpoznanie skargi kasacyjnej na rozprawie, na podstawie art. 39811 § 1 kpc,


III. uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu II instancji – Sądu Apelacyjnego w Poznaniu w całości i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania celem zbadania czy postępowanie pozwanego D. P. nosiło znamiona rażącej niewdzięczności,


ewentualnie o:


IV. uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu II instancji – Sądu Apelacyjnego w Poznaniu w całości i orzeczenie co do istoty sprawy, poprzez


a) uznanie za bezskuteczną wobec powodów B.R. i A.R. umowę darowizny zawartą pomiędzy pozwanym D.P., a pozwanymi L.P. oraz pozwaną K.P., w dniu … marca 2008 roku, w C. przed notariuszem K.G. wpisaną do repertorium A nr …/2008,


b) zobowiązanie pozwanego D.P. do złożenia oświadczenia woli o treści: „wobec odwołania darowizny dokonanej w dniu … 1991 roku w (…) przed notariuszem K.G., wpisaną do repertorium A nr …, przenoszę na powodów B. i A. małżonków R., własność nieruchomości rolnej położonej w (…) przy ul. …, działka nr (…) o powierzchni 4,05.45 ha, wpisanej do księgi wieczystej Sądu Rejonowego w (…) o nr KW (…), na co powodowie wyrażają zgodę i oświadczają, że w ich małżeństwie panuje ustrój wspólności majątkowej, a własność nieruchomość wchodzi do ich majątku wspólnego,


V. zasądzenie od pozwanych na rzecz powodów zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego, w tym zwrotu kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych


a ponadto wnoszę o:


VI. zwolnienie powodów od kosztów postępowania kasacyjnego, w tym od opłaty od skargi kasacyjnej.

Na zasadzie art. 3989 § 1 pkt 1) i 4) kpc w związku z art. 3984 § 1 pkt 3 kpc, przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania uzasadnia to, że:


I. istnieje potrzeba dokonania wykładni przepisu prawnego budzącego poważne wątpliwości, tj. art. 898 § 1 kc, zawierającego przesłankę „rażącej niewdzięczności”, w świetle sytuacji, w której obdarowany gospodarstwem rolnym, którego darczyńcy nie byli sami w stanie dalej prowadzić i utrzymać ze względu na wiek oraz stan zdrowia, od 1999 roku tj. przez 9 lat nie odwiedzał darczyńców, nie zainteresował się ich stanem zdrowia, sytuacją materialną i mieszkaniową, ani nie dokonał żadnych napraw budynków na otrzymanej od nich nieruchomości, w których darczyńcy zamieszkują, gdy jednocześnie ewentualna pomoc obdarowanego nie była darczyńcom konieczna do egzystencji, ale mogła znacząco podnieść standard ich życia – celem ustalenia, czy postępowanie takie wypełnia znamiona „rażącej niewdzięczności”, o której mowa w art. 898 § 1 kc.


II. skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona, albowiem Sąd II instancji prawidłowo ustalając stan faktyczny, dokonał błędnej wykładni przepisu prawa materialnego, tj. art. 898 § 1 kc poprzez przyjęcie, że zachowanie pozwanego, który – jak prawidłowo ustalił Sąd II instancji – został obdarowany gospodarstwem rolnym i jednocześnie wiedząc, że darczyńcy ze względu na wiek i stan zdrowia nie są w stanie dalej prowadzić gospodarstwa, od 1999 roku nie odwiedzał darczyńców, nie zainteresował się ich stanem zdrowia, sytuacją materialną i mieszkaniową, ani nie dokonał żadnych napraw budynków na otrzymanej od nich nieruchomości, nie jest wystarczające do określenia go jako „rażąca niewdzięczność” w rozumieniu tego przepisu, bowiem – jak również prawidłowo ocenił Sąd II instancji – darczyńcy żyją skromnie, ale nie w niedostatku, nie są obecnie niedołężni ani obłożnie chorzy oraz przyznają, że w chwili obecnej nie potrzebują opieki,


ponadto, gdyby Sąd Najwyższy przyjął, że powyżej opisane rażące naruszenia prawa materialnego nie jest wystarczające do uchylenia zaskarżonego wyroku, dodatkowo podnoszę, że:

 
III. skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona, albowiem zaskarżony wyrok rażąco narusza przepisy postępowania, tj.: art. 382 kpc poprzez orzeczenie przez Sąd II instancji z pominięciem części materiału zgromadzonego w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym tj. dowodów na fakt choroby powoda A. R. (k. …) oraz zeznania pozwanego – obdarowanego D. P., w którym przyznał, że nie pytał darczyńców czy potrzebują pomocy (k. …) , co w konsekwencji wpłynęło na treść wyroku, albowiem Sąd II instancji przyjął, że żaden z darczyńców nie był chory i nie wymagał pomocy ze strony obdarowanego, a tym samym obdarowany nie naruszył obciążającego go etycznego obowiązku wdzięczności, a przesłanka „rażącej niewdzięczności” nie została spełniona.


Jako podstawy skargi kasacyjnej wskazuję:


I. naruszenie prawa materialnego – art. 898 § 1 kc, poprzez błędną jego wykładnię, a w konsekwencji przyjęcie, że postępowanie pozwanego D. P. polegające na tym, że będąc obdarowanym gospodarstwem rolnym i mając świadomość, że darczyńcy nie są w stanie dalej utrzymywać gospodarstwa ze względu na swój wiek i stan zdrowia, od 1999 roku tj. przez 9 lat do chwili wytoczenia powództwa, nie odwiedzał on darczyńców, nie pytał czy potrzebują pomocy, nie udzielił im takiej pomocy w sytuacji gdy obdarowany A. R. był chory, nie dokonał niezbędnych remontów w zamieszkiwanym przez powodów budynku, znajdującym się na nieruchomości stanowiącej przedmiot darowizny, nie pytał czy darczyńcy potrzebują pomocy – nawet w sytuacji gdy pomoc obdarowanego nie była darczyńcom koniecznie potrzebna do egzystencji – nie wypełniało znamion „rażącej niewdzięczności”, a tym samym nie mogło stanowić skutecznie podstawy do odwołania darowizny przez powodów,


II. naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na wynik sprawy – art. 382 kpc, poprzez pominięcie części materiału dowodowego zebranego w postępowaniu przed Sądami I i II instancji, świadczącego o ciężkiej chorobie powoda – A. R. (k. …) oraz zeznań pozwanego – obdarowanego D. P., w którym przyznał, że nie pytał darczyńców czy potrzebują pomocy (k. …), a w konsekwencji przyjęcie, że postępowanie pozwanego D. P. nie wypełniało znamion „rażącej niewdzięczności”, a tym samym nie mogło stanowić skutecznie podstawy do odwołania darowizny przez powodów.


Uzasadnienie


I.


Uzasadnienie wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania


Wniosek o przyjęcie skargi do rozpoznania znajduje oparcie w art. 3989 § 1 pkt 2 i 4 kpc.


A/

/niekwestionowanie ustaleń faktycznych i oceny dowodów/


Powodowie nie kwestionują co do zasady stanu faktycznego ustalonego przez Sąd I instancji i przyjętego przez Sąd II instancji. Przeprowadzone przez Sąd dowody zostały ocenione prawidłowo, a stan faktyczny ustalono zgodnie z rzeczywistym, poza dwoma faktami, które pominięto:

- choroba którą A. R. przechodził w 2005 roku

- brak zapytania przez pozwanego D. P. czy powodowie potrzebują pomocy


Niezależnie od pominięcia powyższych faktów, wnoszący skargę kasacyjną powodowie podnoszą, że przy ustalonym przez Sąd II instancji stanie faktycznym zachodziła potrzeba wykładni zwrotu „rażąca niewdzięczność” na tle prawidłowo ustalonej sytuacji powodów.


Pominięte przez Sąd II instancji fakty mogłyby dodatkowo wzmocnić konieczność ocenienia zachowania pozwanego D. P., jako rażąco niewdzięcznego.


B/

/potrzeba wykładni/


W niniejszej sprawie istnieje potrzeba wykładni przepisu prawnego budzącego poważne wątpliwości – art. 898 § 1 kc, poprzez wykładnię zwrotu „rażąca niewdzięczność na tle okoliczności, które dotyczą powodów, a które prawidłowo ustalił Sąd II instancji i opisał w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku – pozostawienia powodów bez opieki i pomocy przez okres od 1999 roku do chwili obecnej, w którym to okresie pozwany D. P.:

- nie odwiedzał powodów,

- nie interesował się ich stanem zdrowia,

- nie udzielił powodowi A. R. pomocy w ciężkiej chorobie,

- nie udzielił powodom pomocy w koniecznych remontach budynku, w którym zamieszkują, a który stanowi własność pozwanego,

- nie pytał, czy powodowie potrzebują pomocy


mając jednocześnie świadomość, że powodowie są osobami starszymi, schorowanymi, a darowizna została dokonana, ponieważ nie byli w stanie sami prowadzić gospodarstwa. Jednocześnie pozwany miał świadomość oczekiwań powodów, gdyż zostały one przedstawione wraz z propozycją zawarcia umowy darowizny.


Potrzeba wykładni dotyczy rozważenia:


- czy „rażąca niewdzięczność” w rozumieniu przepisu art. 898 § 1 kc może polegać na zaniechaniu, czy też wyłącznie na czynieniu,


- jeżeli „rażąca niewdzięczność” może polegać na zaniechaniu, to czy do przyjęcia, że brak wdzięczności jest rażący wystarczy, że obdarowany zaprzestał (bez przyczyny) interesowania się losem darczyńcy, czy też konieczne jest dodatkowo, aby brak zainteresowania obdarowanego – brak pomocy i opieki – wpłynął znacząco na sytuację darczyńcy,


- czy „rażąca niewdzięczność” polegająca na braku udzielenia pomocy i opieki ma miejsce jedynie w przypadku, gdy darczyńca o pomoc taką prosił obdarowanego, a obdarowany odmówił jej udzielenia, czy także gdy obdarowany nie interesował się losem darczyńcy, wobec braku wyraźnego żądania udzielenia pomocy ze strony darczyńcy,


- czy potrzeba wyrażania wdzięczności tj. interesowania się darczyńcą i zaoferowania mu pomocy i opieki uzależniona jest od zachowania się osób trzecich – w szczególności innych członków rodziny – które sporadycznie pomocy takiej darczyńcy udzielają,


- czy istnieje możliwość zwolnienia się przez obdarowanego z obowiązku wdzięczności, a jeżeli tak, to czy zwolnienie takie może mieć miejsce w sytuacji gdy obdarowany nie ma środków finansowych na udzielenie pomocy materialnej darczyńcom,


- jakie etyczne obowiązki wdzięczności obciążają obdarowanego w stosunkach wiejskich – jeżeli przedmiotem darowizny jest gospodarstwo rolne – i czy konieczne jest, aby obowiązki te zostały zapisane w treści umowy darowizny, czy też wynikają z ogólnie przyjętych zwyczajów.


Powyższe zagadnienia nie były dotychczas przedmiotem wykładni orzecznictwa Sądu Najwyższego. Nie zostały dostrzeżone przez komentatorów. W szczególności w dotychczasowych próbach wykładni przepisu, nie zajmowano się sytuacją, w której zachowanie obdarowanego w rzeczywistości nie powoduje znaczącego pogorszenia sytuacji darczyńcy i nie zagraża jego egzystencji, jednak obdarowany o tym nie wie, gdyż w ogóle nie interesuje się tym, jak wygląda sytuacja darczyńcy. Toteż gdyby sytuacja darczyńcy wymagała natychmiastowej pomocy – obdarowany nie udzieliłby jej. 

 
C/

/oczywista zasadność skargi kasacyjnej/


Jednocześnie skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona. Sąd II instancji – Sąd Apelacyjny w Poznaniu – prawidłowo ustalił stan faktyczny, jednak dokonał jedynie pobieżnej wykładni przepisu art. 898 § 1 kc, nie przekładając zawartego w nim zwrotu „rażąca niewdzięczność” na sytuację, w której znaleźli się powodowie oraz na zaniechania popełnione przez pozwanego D. P. Przeprowadzona przez Sąd II instancji wykładnia tego przepisu była zbyt powierzchowna i schematyczna. Sąd powołał wybrane fakty z ustalonego przez siebie stanu faktycznego, na podstawie których przyjął, że:


- powodowie żyli i żyją skromnie, ale nie w niedostatku

- powodowie nie są obłożnie chorzy i dlatego nie wymagają opieki

- powodowie są w stanie samodzielnie zadbać o swoje sprawy, ponieważ chodzą do sklepu, sami robią zakupy i sami udają się do lekarza

- powodowie nie zwracali się do pozwanego D. P. o pomoc

- pomoc i zainteresowanie D. P. nie była powodom potrzebna, w sytuacji gdy zainteresowanie ich losem wyrażali inni członkowie rodziny

Powyższe ustalenia są prawidłowe. Przyjęcie jednak, że powodowie dają sobie radę sami lub przy pomocy innych członków rodziny, nie spełnia wymogów należytej wykładni, koniecznej do rozważenia zwrotu niedookreślonego („rażąca niewdzięczność”) na tle danego stanu faktycznego. Brak podania definicji tego zwrotu stanowi celowy zabieg ustawodawcy – umożliwiający sądowi dopasowanie go do konkretnego stanu faktycznego – po dokonaniu wykładni. Aby takiej wykładni dokonać, Sąd II instancji winien był zbadać (czego nie uczynił):


- czy rażąca niewdzięczność obdarowanego może przybierać zarówno postać działania, jak i zaniechania,

- do jakich obowiązków – wyrażających wdzięczność – obdarowany był zobligowany, przy uwzględnieniu, że przedmiot darowizny stanowiło gospodarstwo rolne, a darczyńcy dożywotnio pozostawali w tym gospodarstwie jako mieszkańcy i ze względu na wiek i stan zdrowia nie byli w stanie go dalej prowadzić,

- czy zaniechanie pozwalające na przyjęcie niewdzięczności w stopniu rażącym ma miejsce tylko wówczas, gdy wpłynie na sytuację materialną, zdrowotną lub bytową darczyńcy, powodując jej pogorszenie, a jeżeli tak – to jak bardzo powinna się pogorszyć, aby móc przyjąć, że niewdzięczność jest rażąca,

- czy na konieczność wypełnienia moralnego obowiązku wdzięczności – obciążającego obdarowanego – wpływa zachowanie innych osób, a w szczególności czy udzielanie opieki i pomocy darczyńcom przez innych członków rodziny niż obdarowany, zwalnia obdarowanego z obowiązku wyrażania swojej wdzięczności

- czy sam brak zainteresowania obdarowanego losem darczyńców przez szereg lat wystarczy, aby przyjąć, że doszło z jego strony do rażącej niewdzięczności, czy konieczne jest także, aby darczyńcy w tym czasie byli obłożnie chorzy, głodowali lub z innych przyczyn nie dawali sobie rady w sprawach życia codziennego,


- czy fakt, że obdarowany D. P. budował dom dla najbliższej rodziny i przez to nie miał środków na prowadzenie koniecznych remontów domu, w którym zamieszkują powodowie zwalniał go z obowiązku dokonania tych remontów – w szczególności jeżeli pozwany mógł uzyskać środki na remonty z dochodów z gospodarstwa, a przez własne zaniechanie dochodów z gospodarstwa nie uzyskiwał,

- czy na stopień niewdzięczności obdarowanego wpływa możliwość hipotetycznego przyjęcia, że gdyby interesował się on losem darczyńców i udzielał im pomocy i opieki, to darczyńcy znaleźli by się w lepszej sytuacji bytowej niż bez otrzymania tej pomocy i opieki ze strony obdarowanego.
 
Powyższe nie zostało zbadane przez Sąd II instancji.


Nadto Sąd II instancji pominął istotne fakty, których odzwierciedlenie znajduje się w zebranym zarówno przez Sąd I, jak i II instancji, materiale dowodowym – w szczególności fakt choroby powoda A. R., jednocześnie wskazując, że gdyby powód był chory, istniałaby możliwość przyjęcia, że zachowanie obdarowanego – pozwanego D. P. nosiło znamiona rażącej niewdzięczności.


II.


Uzasadnienie przytoczonych powyżej podstaw kasacyjnych


A/

[naruszenie prawa materialnego]


Stosownie do art. 898 § 1 kc, darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Sąd drugiej instancji, przy prawidłowo ustalonym stanie faktycznym, błędnie dokonał wykładni zwrotu „rażąca niewdzięczność”

1.

Zarówno Sąd I instancji, jak i Sąd II instancji uznały żądanie powodów – darczyńców – zawarte w treści pozwu, za nieuzasadnione ze względu na brak spełnienia przez pozwanego D. P. przesłanki „rażącej niewdzięczności”. Tym samym istota sporu pomiędzy stronami sprowadzała się do wykładni pojęcia rażącej niewdzięczności i zbadania, czy zachowanie pozwanego D. P. nosiło jej cechy.


Sąd II instancji, przyjmując ustalenia Sądu I instancji za własne, uznał, że postępowanie pozwanego nie było nacechowane rażącą niewdzięcznością. Dokonując wykładni zwrotu „rażąca niewdzięczność”, przyjął, że nie zachodzi ona, gdy darczyńcom nie była potrzebna pomoc materialna ani pomoc w innej postaci, gdyż żyli i żyją skromnie, ale nie w niedostatku1.


Dalej przyjął, że „rażąca niewdzięczność” zachodziłaby wyłącznie wtedy, gdyby darczyńcy byli niedołężni lub obłożnie chorzy, co wynika z uzasadnienia zaskarżonego wyroku: nie byli i nie są niedołężni lub obłożnie chorzy i w związku z tym nie wymagali opieki ze strony pozwanego D. P.2.
Jednocześnie podał, że pomoc obdarowanego została zastąpiona przez pomoc osoby trzeciej: pozwani korzystali z pomocy pozwanego L. P., przez co pomoc D. P. nie była im potrzebna. Nie wskazał przy tym, dlaczego i czy pomoc osoby trzeciej mogłaby zwolnić obdarowanego z jego obowiązku wdzięczności.

Jak dalej (prawidłowo) ustalił Sąd – pozwany D. P. nie odwiedzał powodów od 1999 roku, co może być oceniane jako naganne, ale nie na tyle, aby przyjąć, że jest to rażąca niewdzięczność3. Sąd II instancji nie wskazał skąd taki wniosek. Od 1999 roku do chwili wytoczenia powództwa upłynęło 9 lat – okres ten powinien więc wystarczająco negatywnie wpływać na ocenę zachowania pozwanego.

Sąd II instancji wskazał także, że brak pomocy przy remontach domu spowodowany był wyłącznie problemami finansowymi pozwanego4. Nie rozważył, czy jest to kolejna (obok pomocy ze strony osób trzecich) przesłanka zwolnienia z obowiązku wdzięczności, ciążącego na obdarowanym.


Mając powyższe na uwadze, rozważania Sądu II instancji dotyczące postępowania pozwanego D. P. i badania czy nosi ono cechy rażącej niewdzięczności niepełne i powierzchowne. Sąd ten nie przeprowadził rozważań czy:


- niewdzięczność obdarowanego może przybierać zarówno postać działania, jak i zaniechania,

- zaniechanie pozwalające na przyjęcie niewdzięczności w stopniu rażącym ma miejsce tylko wówczas, gdy wpłynie na sytuację materialną, zdrowotną lub bytową darczyńcy powodując jej pogorszenie – a jeżeli tak, to jak znaczny powinien być stopień pogorszenia,


- na konieczność wypełnienia moralnego obowiązku wdzięczności – obciążającego obdarowanego – wpływa zachowanie innych osób, a w szczególności czy udzielanie opieki i pomocy darczyńcom przez innych członków rodziny niż obdarowany, zwalnia obdarowanego z obowiązku wyrażania swojej wdzięczności,

- sam brak zainteresowania losem darczyńców przez szereg lat wystarczy, aby przyjąć, że doszło z jego strony do rażącej niewdzięczności, czy konieczne jest także, aby darczyńcy w tym czasie byli obłożnie chorzy, głodowali lub z innych przyczyn nie dawali sobie rady w sprawach życia codziennego,

- fakt, że obdarowany D. P. budował dom dla najbliższej rodziny i przez to nie miał środków na prowadzenie koniecznych remontów domu, w którym zamieszkują powodowie zwalniał go z obowiązku dokonania tych remontów – w szczególności jeżeli pozwany mógł uzyskać środki na remonty z dochodów z gospodarstwa, a przez własne zaniechanie dochodów z gospodarstwa nie uzyskiwał,

- na stopień niewdzięczności obdarowanego wpływa możliwość hipotetycznego przyjęcia, że gdyby interesował się on losem darczyńców i udzielał im pomocy i opieki, to darczyńcy znaleźliby się w lepszej sytuacji bytowej niż bez otrzymania tej pomocy i opieki ze strony obdarowanego

oraz:

do jakich obowiązków – wyrażających wdzięczność – obdarowany był zobligowany, przy uwzględnieniu że przedmiot darowizny stanowiło gospodarstwo rolne, a darczyńcy dożywotnio pozostawali w tym gospodarstwie jako mieszkańcy. 


Zamiast tego Sąd II instancji arbitralnie stwierdził, że pomimo wyraźnie nagannych zaniedbań pozwanego, jego postępowanie nie nosiło cech niewdzięczności w stopniu rażącym. Oparł to na ustaleniu, że pomoc pozwanego D. P. nie była powodom konieczna do egzystencji, gdyż sami byli w stanie się utrzymać, a także otrzymywali pomoc od innych członków rodziny.


Sąd II instancji nie uwzględnił faktu ciężkiej choroby powoda. Pominął stosunki panujące w środowisku, w którym zamieszkują powodowie (stosunki wiejskie) i tym samym nie wziął pod uwagę obowiązków moralnych i etycznych wynikających z otrzymania darowizny w postaci gospodarstwa rolnego oraz łączących się z taką darowizną oczekiwań darczyńców.


2.

Zwrot „rażąca niewdzięczność” jest zwrotem niedookreślonym. Stanowi celowy zabieg ustawodawcy, który pozostawia Sądowi ustalenie, czy konkretne zachowania mieszczą się w pojęciu rażącej niewdzięczności. W zakresie ustaleń, które winny zostać dokonane przez Sąd, odsyła przede wszystkim do układu norm moralnych i dobrych obyczajów panujących w konkretnym środowisku5. Dlatego jednoznaczne sprecyzowanie pojęcia „rażąca niewdzięczność” w treści przepisu art. 898 § 1 kc nie jest możliwe, a to z uwagi na zróżnicowane sytuacje życiowe.


Ogólnie przyjmuje się, że rażącą niewdzięcznością jest takie zachowanie, poprzez które obdarowany świadomie narusza podstawowe obowiązki ciążące na nim względem darczyńcy6. W doktrynie przyjęto, że ustalenie niewdzięczności po stronie obdarowanego wymaga analizy motywów określonych zachowań wobec darczyńcy, m.in. ustalenia czy nie były one prowokowane przez darczyńcę. Jako przejaw naruszenia etycznego obowiązku wdzięczności należy uznać pozostawienie darczyńcy bez koniecznej pomocy7. Dalej za czynności noszące znamię rażącej niewdzięczności uważa się działania lub zaniechania skierowane przeciwko darczyńcy z zamiarem nieprzyjaznym, przede wszystkim popełnienie przestępstwa przeciwko darczyńcy oraz naruszenie obowiązków wynikających ze stosunków osobistych, np. odmowa udzielenia pomocy w czasie choroby, mimo oczywistej możliwości8. Nigdzie nie wskazano przy tym, czy istnieje możliwość zwolnienia obdarowanego z moralnego obowiązku wyrażania wdzięczności oraz czy takie zwolnienie następuje w sytuacji gdy pomimo braku zainteresowania ze strony obdarowanego, darczyńca nie znajduje się w sytuacji stanowiącej zagrożenie dla jego egzystencji.

 

 

a/
/stosunki wiejskie/


Darczyńcy – powodowie przeżyli swoje życie w środowisku wiejskim. Gospodarstwo, które prowadzą, stanowi dorobek ich życia – w nabycie i prowadzenie gospodarstwa powodowie włożyli wszystkie swoje oszczędności. Dodatkowo zaciągnęli kredyt, który spłacili z dochodów przynoszonych przez gospodarstwo.

W stosunkach wiejskich panujących w Polsce, przyjętym zwyczajem jest przekazywanie prowadzenia gospodarstwa z rodziców na dzieci. Przy tym nawet po zaprzestaniu osobistego gospodarowania, rodzice pozostają na gospodarstwie, korzystając z pomocy dzieci, które przejęły prowadzenie gospodarstwa.

W niniejszej sprawie powodowie nie posiadając własnych dzieci, darowali gospodarstwo siostrzeńcowi – pozwanemu D. P. W treści umowy darowizny ustanowiono dożywotnią służebność osobistą mieszkania. Nie postanowiono natomiast o zobowiązaniu obdarowanego – pozwanego – do opieki nad powodami oraz ponoszenia kosztów ich utrzymania. Możliwe jest, że strony z uwagi na wskazane powyżej zwyczaje panujące na wsi, uznały taki obowiązek opieki za oczywisty i nie widziały potrzeby dodatkowego ustanawiania go w treści aktu notarialnego.


Jak ustalił Sąd I instancji, co zostało przyjęte za własne ustalenia przez Sąd II instancji, od 1997 roku pozwany przestał zajmować się otrzymaną od powodów nieruchomością. Nigdy nie wykonywał jakichkolwiek remontów budynków znajdujących się na tej nieruchomości. Od 1999 roku zaprzestał odwiedzania powodów. Tym samym do chwili wytoczenia powództwa nie odwiedził powodów od dziewięciu lat. Nie prowadził w tym czasie gospodarstwa, nie sprawdzał, czy nie wymaga ono stosownych prac rolnych lub remontowych. Nie kontaktował się z powodami, celem ustalenia czy nie potrzebują oni pomocy.9

Na tle powyższych ustaleń Sąd II instancji zobowiązany był do dokonania rozważań mających na celu wykładnię określenia „rażąca niewdzięczność” i zbadanie czy zachowanie pozwanego nosiło jej cechy. W pierwszej kolejności winien był ustalić jak w stosunkach wiejskich wyglądają wzajemne zobowiązania stron: darczyńcy gospodarstwa rolnego oraz obdarowanego, przejmującego to gospodarstwo. Następnie powinien ustalić, jakie oczekiwania powodowie wiązali z obdarowanym i czy obdarowany o tych oczekiwaniach wiedział (o tym że takie oczekiwania były, świadczy chociażby fakt, że siostrzenica powodów, A. W., odmówiła przyjęcia od nich darowizny, wskazując, że „ma inne pojęcie i plany co do ziemi”). Wreszcie rozważyć, czy pozwany od chwili otrzymania darowizny spełniał te oczekiwania, jaka była realna przyczyna zaprzestania prowadzenia przez niego gospodarstwa oraz braku udzielania pomocy powodom oraz czy podawana przez pozwanego przyczyna jest prawdziwa. Powyższe nie zostało przez Sąd II instancji dokonane.



Podkreślić należy przy tym, że Sąd II instancji nie wziął w ogóle pod uwagę faktu, że powodowie mogli nie prosić o pomoc w sprawach codziennych, ponieważ było to dla nich krępujące lub nawet poniżające. Jako ludzie starsi oczekiwali, że pomoc taką otrzymają od obdarowanego pozwanego bez proszenia.

b/
/ciężka choroba/


Sąd II instancji pominął fakt, że powód A. R. w 2005 roku ciężko zachorował i przez wiele miesięcy był obłożnie chory. Fakt ten został stwierdzony zaświadczeniem lekarskim, złożonym do akt sprawy. Jednocześnie w treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sąd podał, że zachowanie pozwanego mogłoby nosić cechy rażącej niewdzięczności, gdyby odmówił on pomocy powodom w ciężkiej chorobie. Takie stwierdzenie pozwala przyjąć, że gdyby Sąd II instancji zapoznał się wnikliwie z zebranym materiałem dowodowym i wziął pod uwagę fakt ciężkiej choroby powoda, wówczas uznałby zachowanie pozwanego za noszące znamiona rażącej niewdzięczności.


c/
/sytuacja finansowa pozwanego/


Na błędną wykładnię rażącej niewdzięczności w niniejszej sprawie wpłynęło także przyjęcie za prawdziwe, przez Sąd II instancji, usprawiedliwienia pozwanego D. P., że będąc w złej sytuacji finansowej, nie mógł dokonywać napraw i remontów w nieruchomości otrzymanej od powodów. Sąd II instancji nie wziął pod uwagę tego, że darowizna gospodarstwa stanowiła przysporzenie w majątku pozwanego. To dzięki powodom pozwany wzbogacił się, stając się właścicielem gospodarstwa rolnego. Tym samym, dzięki darowiźnie znalazł się nie w gorszej, ale w lepszej sytuacji majątkowej, niż sytuacja, w której znajdował się uprzednio. Gospodarstwo rolne ze swej natury przynosi dochód. Powód A. R. podał, że z dochodu w tym gospodarstwie w ciągu 10 lat spłacił kredyt o wysokości 120.000,00 złotych.10 Tym samym gdyby pozwany D. P. prowadził należytą gospodarkę, otrzymane od powodów gospodarstwo przyniosłoby mu dochód pozwalający na dokonanie remontów. Skoro takiej gospodarki nie prowadził, sam pozbawił się dochodu.


d/

/obowiązek pomocy/

 
Wykładnię „rażącej niewdzięczności” należało w dalszej kolejności prowadzić na tle wieku i stanu zdrowia powodów. Fakt, że powodowie nie są w chwili obecnej niedołężni, obłożnie chorzy i nie wymagają stałej opieki, ponieważ są w stanie samodzielnie udać się do sklepu lub do lekarza, nie oznacza braku obowiązku pomocy ze strony pozwanego. Czym innym bowiem jest względnie dobry stan zdrowia osoby starszej – w wieku, w którym obecnie są powodowie, umożliwiający tej osobie samodzielne poruszanie się i dokonywanie zakupów, czym innym możliwość prowadzenia gospodarstwa i dokonywania generalnych remontów domu. Stan zdrowia powodów i przede wszystkim ich wiek, nie pozwalał i nie pozwala im nadal na podejmowanie tych czynności.


Jednocześnie nie sposób przyjąć, że skoro powodowie żyją skromnie, tzn. otrzymują dochód miesięczny w wysokości 1.550,00 złotych, to nie potrzebują oni pomocy. Otrzymywane dochody z trudem wystarczają na pokrycie podstawowych potrzeb powodów – takich jak zakup żywności, leków oraz uiszczenie opłat za prąd i gaz. Nie mogą one jednak pokryć kosztów remontów, jakich wymaga nieruchomość, którą zamieszkują. Ponadto Sąd II instancji pominął fakt, że nieruchomość stanowi własność pozwanego D. P. Tym samym trudno było wymagać od powodów, aby to oni we własnym zakresie remontowali nieruchomość, dokonując tym samym nakładów na tę nieruchomość, zwiększających jej wartość, a tym samym będących kolejnym nieodpłatnym przysporzeniem na rzecz pozwanego.

B/
[naruszenie przepisów o postępowaniu]


Sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym.11


Sąd drugiej instancji – Sąd Apelacyjny w Poznaniu dysponował całym materiałem dowodowym zebranym w toku postępowań w I i II instancji. Winien wydać orzeczenie po rozważeniu całego materiału dowodowego. W materiale tym znajdowało się zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia A. R. O swoim stanie zdrowia oraz o tym, że obydwoje powodowie chorują, powód zeznał w trakcie przesłuchania stron12.


Powyższe dowody zostały pominięte przez Sąd drugiej instancji. Dowody na stan zdrowia powodów, które nie zostały wzięte pod uwagę przez Sąd drugiej instancji są dowodami na fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Ich pominięcie miało bez wątpienia wpływ na wynik sprawy – z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że Sąd widział możliwość przyjęcia, że zachowanie pozwanego nosi cechy rażącej niewdzięczności, gdyby okazało się, że powodowie byli poważnie chorzy, a pozwany nie udzielił im w takiej sytuacji pomocy. Zdarzenie takie miało miejsce w niniejszej sprawie. Nie zostało wzięte pod uwagę przy orzekaniu, ze względu na pominięcie części materiału dowodowego.

III.

Skarga kasacyjna znajduje oparcie w art. 3981 § 1 kpc w zw. z art. 3983 § 1 kpc. Doszło do naruszenia prawa materialnego poprzez błędną jego wykładnię oraz przepisów o postępowaniu, mającego istotny wpływ na wynik sprawy. Jednocześnie nie zachodzą okoliczności negatywne wskazane w art. 3982 § 1, 2 i 3, czyniące niniejszą skargę niedopuszczalną.


Wniosek o uchylenie zaskarżonego orzeczenia znajduje oparcie w art. 39815 § 1 kpc.


Wniosek ewentualny o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy znajduje oparcie w art. 39816.


IV.

Wniosek o zwolnienie powodów z kosztów procesu znajduje oparcie w art. 102 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Powodowie nie mogą ponieść tych kosztów bez uszczerbku w utrzymaniu koniecznym siebie oraz rodziny.


Łączny miesięczny dochód powodów wynosi 1.549,00 złotych. Na dochód składają się:


- 914,00 zł netto – renta A. R.,

- 635,00 zł netto – emerytura KRUS B. R.


Na niezbędne wydatki powodów składają się:


- utrzymanie domu ok. 350 zł miesięcznie,

- koszty opału: 3.500,00 zł rocznie (292,00 zł miesięcznie),

- wywóz nieczystości: 250,00 zł rocznie (21,00 zł miesięcznie),

- koszt wyżywienia ok. 800 zł miesięcznie,

- zakup odzieży i środków czystości ok. 500 zł miesięcznie,

- wizyty lekarskie i zakup leków 550,00 zł miesięcznie.


Powodowie są obecnie w stanie utrzymać się jedynie dzięki pomocy znajomych oraz dalszych krewnych.

Dowód: oświadczenie powodów


V.

Przedstawione w niniejszej skardze kasacyjnej argumenty, wnioski i podstawy udowadniają jednoznacznie, iż będące przedmiotem zaskarżenia postanowienie w sposób oczywisty narusza prawo.

W związku z powyższym, skarga kasacyjna zasługuje na przyjęcie do rozpoznania, a wnioski zawarte w jej petitum winny być uwzględnione.

 

 

 

 

/adwokat Tomasz Grzybkowski/



Załączniki:
1. oświadczenie do wniosku o zwolnienie od kosztów,

2. 5 odpisów skargi.

 

Przypisy:
1Pierwszy akapit s. 11 uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia …2009 roku, sygn. akt (…).

2Drugi akapit s. 11 uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia … 2009 roku, sygn. akt (…).

3Pierwszy akapit s. 12 uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia … 2009 roku, sygn. akt (…).

4Drugi i trzeci akapit s. 12 uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia … 2009 roku, sygn. akt (…).

5Tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 października 2005 roku, sygn. akt I CK 112/05, opubl. elektroniczny zbiór wydawnictwa LEX nr 186998.

6Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 marca 2001 roku, sygn. akt V CKN 1599/00, opubl. Prokuratura i Prawo – wkładka 2002/5/40.

7M. Safjan w: Komentarz do kodeksu cywilnego. Tom II, Warszawa 2004 [red. K. Pietrzykowski], s. 615, z powołaniem na orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 30 września 1997 roku, sygn. akt III CKN 170/97 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 15 lutego 1994 roku, sygn. akt I ACr 684/93, opubl. Wokanda 1994 nr 11 s. 51.

8S. Dmowski w: Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia – Zobowiązania. Tom 2, [red. G. Bieniek] Warszawa 2007, s. 802.

9powyższe zostało przyznane przez pozwanego: zeznania pozwanego z dnia 12 listopada 2008 r.: ja nigdy nie pytałem powodów czy trzeba im pomóc.

10zeznania powoda złożone na rozprawie w dniu 12 listopada 2008 roku

11art. 392 kpc

12protokół rozprawy z dnia 12 listopada 2008 roku.

 

 

Materiał archiwalny oparty o przepisy prawa obowiązujące w dniu jego sporządzenia. Adwokacka Spółka Partnerska Grzybkowski Guzek Jackowski nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystywane treści.