Wzory Pism:

Publiczna inwestycja na prywatnym gruncie

Czy w przedmiotowej sprawie powodom należy się wynagrodzenie za korzystanie przez pozwaną z ich nieruchomości?

Poznań, dnia … lipca 2006 roku


SKARGA KASACYJNA

w sprawie


- powodów -

zast. przez adwokatów:
Tomasza Grzybkowskiego i Tomasza Guzka
Adwokacka Spółka Partnerska Grzybkowski&Guzek
61-762 Poznań, ul. Dominikańska 3 

c/a



- pozwanej -

Sygn. akt …

Wartość przedmiotu zaskarżenia:


Izba Cywilna
Sądu Najwyższego
Plac Krasińskich 2/4/6
00-951 Warszawa

za pośrednictwem:

I Wydziału Cywilnego
Sądu Apelacyjnego
ul. Trójpole 21
61-693 Poznań


W imieniu powodów, z powołaniem się na załączone pełnomocnictwo, wnoszę

skargę   kasacyjną

od wyroku Sadu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 5 kwietnia 2006 roku, sygn. akt …, uchylającego wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 9 listopada 2004 roku, sygn. akt … w pkt. I wyroku i oddalającego apelację w pozostałej części.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżam w części:

I. w pkt. I wyroku w całości - w części, w jakiej Sąd Apelacyjny odrzucił powództwo … o zapłatę kwoty 189.079,00 złotych z tytułu odszkodowania za pogorszenie nieruchomości powodów na skutek pobudowania magistrali cieplnej i komory,

II. w pkt. II wyroku – w części w jakiej Sąd Apelacyjny oddalił powództwo … o zapłatę kwoty 62.330,84 złotych z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości od 1991 roku do dnia 31 grudnia 2003 roku,

III. w pkt. III wyroku w całości – w zakresie w jakim Sąd Apelacyjny rozstrzygnął o kosztach postępowania.

Mając powyższe na uwadze wnoszę o:

I. przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania,

II. uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części,

III. rozpoznanie skargi kasacyjnej na rozprawie,

IV. zasądzenie od pozwanej na rzecz powodów zwrotu kosztów postępowania, w tym zwrotu kosztów zastępstwa adwokackiego w postępowaniu ze skargi kasacyjnej według norm przepisanych.

Na podstawie art. 3984 § 1 pkt 3 kpc, w związku z art. 3989 § 1 pkt 1, 2 i 4 kpc, przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania uzasadniają następujące okoliczności:

I. skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona, albowiem wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu został wydany z rażącym naruszeniem następujących przepisów:

1. naruszeniem prawa materialnego – art. 225 kc w związku z art. 224 § 2 kc w związku z art. 230 kc lub w związku z art. 352 § 1 i 2 kc, w związku z art. 6 kc, art. 3 i 232 kpc poprzez niezasadne przyjęcie, iż w toku postępowania strona pozwana wykazała, iż posiada uprawnienie do posiadania nieruchomości powodów lub posiadania służebności na nieruchomości powodów, w sytuacji, gdy w toku postępowania strona pozwana nie wykazała tej okoliczności, w szczególności decyzją … z dnia 14 maja 1982 roku (karta … akt sądowych), która to decyzja:
- zezwala … w Poznaniu – podmiotowi innemu niż pozwana, jedynie na czasowe zajęcie nieruchomości powodów, a nie na bezterminowe korzystanie z nieruchomości,
- zezwala … w Poznaniu jedynie na zajęcie nieruchomości powodów pod budowę magistrali ciepłowniczej, a nie pod komorę cieplną, która znajduje się na nieruchomości powodów i jest wykorzystywana przez pozwaną, jak również nie na dalsze korzystanie z magistrali po jej wybudowaniu,
- zezwala … w Poznaniu na zajęcie nieruchomości powodów w zakresie jak w dokumentacji technicznej dotyczącej przedmiotowej inwestycji, w sytuacji, gdy po wydaniu tej decyzji projekty inwestycji wielokrotnie były zmieniane, a inwestycja została wykonana niezgodnie z dokumentacją wykonaną do czasu wydania decyzji,
- nie została wydana na rzecz strony pozwanej, lecz … w Poznaniu, jak również nie została w żaden sposób na stronę pozwaną przeniesiona,
- pozwana nie wykazała, aby decyzja ta była decyzją ostateczną,
- art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości stanowiący podstawę tej decyzji upoważnia wyłącznie organy administracji państwowej, instytucje i przedsiębiorstwa państwowe do budowy i przeprowadzania stosownych przewodów i urządzeń, podczas gdy pozwana jest spółką prawa handlowego i przepis ten nie może uzasadniać jej prawa do korzystania z nieruchomości powodów,

a w wypadku, gdy Sąd Najwyższy uzna, iż zaskarżony wyrok nie narusza przepisów wskazanych w pkt. I.1 powyżej, stwierdzić należy, iż zaskarżony wyrok narusza w sposób oczywisty przepisy:

2. prawa materialnego – art. 225 kc w związku z art. 224 § 2 kc w związku z art. 230 kc lub w związku z art. 352 § 1 i 2 kc, w związku z art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, poprzez niezasadne przyjęcie, iż w wypadku wydania przez organ administracyjny decyzji zezwalającej … w Poznaniu na czasowe zajęcie nieruchomości powodów pod budowę magistrali ciepłowniczej, wyłącza roszczenie powodów do strony pozwanej, niebędącej podmiotem wskazanym w tej decyzji o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości powodów, ewentualnie posiadanie służebności na nieruchomości powodów, poprzez używanie znajdującej się na tej nieruchomości magistrali ciepłowniczej i komory,

a nadto zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego w sposób oczywisty narusza następujące przepisy:

3. przepisy prawa materialnego – art. 128 ust. 1 i 4 ustawy o gospodarce nieruchomościami w związku z art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, w związku z art. 415 kc, w związku z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 177 Konstytucji RP i art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, poprzez błędną ich wykładnię i przyjęcie, że prawo do dochodzenia przez powodów na drodze administracyjnej odszkodowania za wywłaszczenie nieruchomości poprzez ograniczenie jej prawa własności przez przeprowadzenie na niej ciągów drenażowych, przewodów służących do przesyłania płynów, pary, gazów, elektryczności oraz urządzeń technicznych łączności i sygnalizacji, a także innych podziemnych lub nadziemnych urządzeń technicznych niezbędnych do korzystania z tych przewodów i urządzeń (tj. w trybie art. 128 ust. 4 w związku z art. 128 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami) wyłącza drogę sądową do dochodzenia odszkodowania od spółki prawa handlowego władającej gruntem, która posadowiła na nim instalację cieplną, z tytułu pogorszenia nieruchomości na skutek pobudowania tej instalacji, prowadzące w konsekwencji do naruszenia przepisów postępowania mającego istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy - art. 379 pkt 1 kpc w związku z art. 199 § 1 pkt 1 kpc i błędnego przyjęcia, iż w niniejszej sprawie zachodziła nieważność postępowania, a powództwo powodów o odszkodowanie za pogorszenie nieruchomości przeciwko pozwanej winno zostać odrzucone, a w konsekwencji niezgodne z prawem odrzucenie tego powództwa,

4. przepisy postępowania w sposób mający istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy – art. 397 § 2 kpc w związku z art. 386 § 6 kpc, w związku z art. 365 § 1 kpc poprzez odrzucenie powództwa przez Sąd Apelacyjny, mimo, iż w toku postępowania sądowego dwukrotnie postanowieniami z dnia 30 maja 2001 roku, sygn. akt … (karta …) oraz z dnia 28 lipca 2003 roku, sygn. akt … (karta … akt sądowych) oddalał zażalenia strony pozwanej na postanowienia Sądu Okręgowego w Poznaniu odmawiające odrzucenia pozwu z uwagi na niedopuszczalność drogi sądowej, a w konsekwencji przyjmował, iż powodom przysługuje droga sądowa w dochodzeniu od pozwanej odszkodowania za pogorszenie nieruchomości powodów na skutek pobudowania magistrali cieplnej i komory, a w zaskarżonym wyroku odrzucił pozew, mimo iż wiązało go stanowisko wyrażane w tych postanowieniach,

II. w sprawie występują istotne zagadnienia prawne:

1. konieczność rozstrzygnięcia istotnego zagadnienia prawnego i wyjaśnienia, czy spółka, w skład przedsiębiorstwa której wchodzi instalacja ciepłownicza (przewody i urządzenia cieplne) znajdująca się na nieruchomości osoby trzeciej, jest posiadaczem zależnym tej nieruchomości osoby trzeciej w rozumieniu art. 336 kc, czy też posiadaczem służebności na tej nieruchomości w rozumieniu art. 352 § 1 kc,

2. konieczność rozstrzygnięcia istotnego zagadnienia prawnego i dokonania wykładni przepisów prawa (art. 397 § 2 kpc w związku z art. 386 § 6 kpc, w związku z art. 365 § 1 kpc) oraz wyjaśnienia, czy postanowienia wpadkowe wydane przez Sąd odwoławczy w toku postępowania prowadzonego przed Sądem I instancji i wyrażone w nich stanowisko, wiążą ten Sąd w toku postępowania spowodowanego wniesieniem środka odwoławczego,

3. konieczność rozstrzygnięcia istotnego zagadnienia prawnego i dokonania wykładni przepisów prawa oraz wyjaśnienia, czy możliwość dochodzenia przez powodów na podstawie art. 128 ust. 1 i 4 ustawy o gospodarcze nieruchomościami odszkodowania od Państwa za ograniczenie ich prawa własności w trybie art. 124 ustawy o gospodarcze nieruchomościami lub art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, wyłącza drogę sądową do dochodzenia odszkodowania od pozwanej, jako spółki prawa handlowego, władającej gruntem, która posadowiła na nim instalację cieplną, z tytułu pogorszenia nieruchomości powodów na skutek pobudowania tej instalacji,

4. konieczność rozstrzygnięcia istotnego zagadnienia prawnego i dokonania wykładni przepisów prawa oraz wyjaśnienia, czy wydanie decyzji o wywłaszczeniu nieruchomości w trybie art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości wyłącza prawo powodów do dochodzenia wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości (jej posiadanie zależne albo posiadanie na niej służebności) od podmiotu korzystającego z tej nieruchomości.

Stosownie do treści art. 3983 § 1 pkt 1 i 2 kpc, zaskarżonemu wyrokowi zarzucam:

I. w odniesieniu do pkt. I i III zaskarżonego wyroku:

1. naruszenie prawa materialnego – art. 128 ust. 1 i 4 ustawy o gospodarce nieruchomościami w związku z art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, w związku z art. 415 kc, w związku z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 177 Konstytucji RP i art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, poprzez błędną ich wykładnię i przyjęcie, że prawo do dochodzenia przez powodów na drodze administracyjnej odszkodowania za wywłaszczenie nieruchomości poprzez ograniczenie jej prawa własności przez przeprowadzenie na niej ciągów drenażowych, przewodów służących do przesyłania płynów, pary, gazów, elektryczności oraz urządzeń technicznych łączności i sygnalizacji, a także innych podziemnych lub nadziemnych urządzeń technicznych niezbędnych do korzystania z tych przewodów i urządzeń (tj. w trybie art. 128 ust. 4 w związku z art. 128 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami) wyłącza drogę sądową do dochodzenia odszkodowania od spółki prawa handlowego władającej gruntem, która posadowiła na nim instalację cieplną, z tytułu pogorszenia nieruchomości na skutek pobudowania tej instalacji, prowadzące w konsekwencji do naruszenia przepisów postępowania mającego istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy - art. 379 pkt 1 kpc w związku z art. 199 § 1 pkt 1 kpc i błędnego przyjęcia, iż w niniejszej sprawie zachodziła nieważność postępowania, a powództwo powodów o odszkodowanie za pogorszenie nieruchomości przeciwko pozwanej winno zostać odrzucone, a w konsekwencji niezgodne z prawem odrzucenie tego powództwa,

2. naruszenie przepisów postępowania w sposób mający istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy – art. 397 § 2 kpc w związku z art. 386 § 6 kpc, w związku z art. 365 § 1 kpc poprzez odrzucenie powództwa przez Sąd Apelacyjny, mimo, iż w toku postępowania sądowego dwukrotnie postanowieniami z dnia 30 maja 2001 roku, sygn. akt … (karta …) oraz z dnia 28 lipca 2003 roku, sygn. akt … (karta … akt sądowych) oddalał zażalenia strony pozwanej na postanowienia Sądu Okręgowego w Poznaniu odmawiające odrzucenia pozwu z uwagi na niedopuszczalność drogi sądowej, a w konsekwencji przyjmował, iż powodom przysługuje droga sądowa w dochodzeniu od pozwanej odszkodowania za pogorszenie nieruchomości powodów na skutek pobudowania magistrali cieplnej i komory, a w zaskarżonym wyroku odrzucił pozew, mimo, iż wiązało go stanowisko wyrażane w tych postanowieniach,

II. w odniesieniu do pkt. II i III zaskarżonego wyroku:

3. naruszenie prawa materialnego – art. 225 kc w związku z art. 224 § 2 kc w związku z art. 230 kc lub w związku z art. 352 § 1 i 2 kc, w związku z art. 6 kc, art. 3 i 232 kpc poprzez niezasadne przyjęcie, iż w toku postępowania strona pozwana wykazała, iż posiada uprawnienie do posiadania nieruchomości powodów lub posiadania służebności na nieruchomości powodów, w sytuacji, gdy w toku postępowania strona pozwana nie wykazała tej okoliczności, w szczególności decyzją Naczelnika Miasta i Gminy Swarzędz z dnia 14 maja 1982 roku (karta … akt sądowych), która to decyzja:
- zezwala … w Poznaniu – podmiotowi innemu niż pozwana, jedynie na czasowe zajęcie nieruchomości powodów, a nie na bezterminowe korzystanie z nieruchomości,
- zezwala … w Poznaniu jedynie na zajęcie nieruchomości powodów pod budowę magistrali ciepłowniczej, a nie pod komorę cieplną, która znajduje się na nieruchomości powodów i jest wykorzystywana przez pozwaną, jak również nie na dalsze korzystanie z magistrali po jej wybudowaniu,
- zezwala … w Poznaniu na zajęcie nieruchomości powodów w zakresie jak w dokumentacji technicznej dotyczącej przedmiotowej inwestycji, w sytuacji, gdy po wydaniu tej decyzji projekty inwestycji wielokrotnie były zmieniane, a inwestycja została wykonana niezgodnie z dokumentacją wykonaną do czasu wydania decyzji,
- nie została wydana na rzecz strony pozwanej, lecz … w Poznaniu, jak również nie została w żaden sposób na stronę pozwaną przeniesiona,
- pozwana nie wykazała, aby decyzja ta była decyzją ostateczną,
- art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości stanowiący podstawę tej decyzji upoważnia wyłącznie organy administracji państwowej, instytucje i przedsiębiorstwa państwowe do budowy i przeprowadzania stosownych przewodów i urządzeń, podczas gdy pozwana jest spółką prawa handlowego i przepis ten nie może uzasadniać jej prawa do korzystania z nieruchomości powodów,

a w wypadku, gdy Sąd Najwyższy uzna, iż zaskarżony wyrok nie narusza przepisów wskazanych w pkt. II.3 powyżej, zaskarżonemu wyrokowi ewentualnie zarzucam:

4. naruszenie prawa materialnego – art. 225 kc w związku z art. 224 § 2 kc w związku z art. 230 kc lub w związku z art. 352 § 1 i 2 kc, w związku z art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, poprzez niezasadne przyjęcie, iż w wypadku wydania przez organ administracyjny decyzji zezwalającej … w Poznaniu na czasowe zajęcie nieruchomości powodów pod budowę magistrali ciepłowniczej, wyłącza roszczenie powodów do strony pozwanej, niebędącej podmiotem wskazanym w tej decyzji o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości powodów, ewentualnie posiadanie służebności na nieruchomości powodów, poprzez używanie znajdującej się na tej nieruchomości magistrali ciepłowniczej i komory.


Uzasadnienie 

1/
Uzasadnienie wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania

I.
Skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona z uwagi na rażące naruszenie prawa

A/
Oczywiste naruszenie prawa materialnego
– art. 225 kc w związku z art. 224 § 2 kc, w związku z art. 6 kc, art. 3 i 232 kpc


a)

Oddalając powództwo o zasądzenie na rzecz powodów wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości przez pozwaną, Sąd Apelacyjny w Poznaniu orzekający w tej sprawie błędnie zastosował przepisy prawa materialnego – art. 225 kc, w związku z art. 224 § 2 kc, w związku z art. 6 kc, art. 3 i 232 kpc. Sąd Apelacyjny trafnie badał, czy strona pozwana posiada prawo do korzystania z nieruchomości powodów. Błędnie jednak odmówił zastosowania wyżej wskazanych przepisów art. 224 § 2 i 225 kc uznając, że pozwana posiada tytuł prawny do nieruchomości powodów. Sąd ten błędnie uznał, że nie ma bezprawnego wkroczenia na grunt powodów i budowy na nim urządzeń.
Sąd Apelacyjny uznał, iż w toku postępowania pozwana wykazała prawo do posiadania nieruchomości powodów okazując decyzję z dnia 14 maja 1982 roku Naczelnika Miasta i Gminy … (karta …  akt sądowych) wydaną na podstawie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości. Jest to stanowisko niezasadne. Pozwana w toku postępowania nie wykazała prawa do posiadania nieruchomości powodów. Dowodem na tę okoliczność nie jest w szczególności przedmiotowa decyzja.

b)

Zważyć należy, iż w myśl art. 16 § 1 kpa jedynie decyzje ostateczne wiążą inne organy administracji oraz sądy. W toku postępowania strona pozwana nigdy nie wykazała, iż decyzja z dnia 18 maja 1982 roku jest decyzją ostateczną. W konsekwencji nie sposób przyjąć, iż może stanowić dowód uprawnienia pozwanej do posiadania nieruchomości powodów.

c)

Wskazać należy nadto, iż decyzja Naczelnika Miasta i Gminy … z dnia 14 maja 1982 roku (karta … akt sądowych) zezwala … w Poznaniu na czasowe zajęcie nieruchomości będącej własnością … w zakresie, jak w dokumentacji technicznej, dotyczącej przedmiotowej inwestycji. Z uzasadnienia decyzji wynika, iż inwestor wystąpił o zezwolenie na czasowe zajęcie tej nieruchomości pod budowę magistrali cieplnej.
Decyzję należy interpretować również w kontekście zawiadomienia o wszczęciu postępowania wywłaszczeniowego z dnia 16 kwietnia 1982 roku, w którym mowa o czasowym odjęciu prawa własności części nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa z przeznaczeniem pod budowę ciepłociągu do osiedla mieszkaniowego w ….

Dowód: 1. decyzja z dnia 14 maja 1982 roku (karta … akt sądowych),
2. zawiadomienie z dnia 16 kwietnia 1982 roku (karta … akt administracyjnych dołączonych do akt sądowych).

d)

Sąd Apelacyjny przyjął, iż decyzję Naczelnika Miasta i Gminy … należy odczytywać w taki sposób, jak gdyby była to decyzja starosty wydana w trybie art. 124 aktualnie obowiązującej ustawy o gospodarce nieruchomościami. Sąd Apelacyjny niezasadnie pominął, iż decyzja ta zezwala … w Poznaniu jedynie na czasowe zajęcie nieruchomości powodów, a nie na bezterminowe korzystanie z niej.
W myśl art. 35 ust. 1 ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, naczelnik gminy zezwalał na założenie i przeprowadzenie na nieruchomościach ciągów drenażowych, przewodów i urządzeń. Przepis pozwalał zatem zezwolić na bezterminowe zakładanie i przeprowadzanie takich urządzeń przez nieruchomości. W niniejszej sprawie Naczelnik Miasta i Gminy … zezwolił wyłącznie na czasowe zajęcie nieruchomości powodów. Okoliczność tę należy interpretować w taki sposób, iż organ nie wyraził zgody na bezterminowe, bez ograniczenia czasowego, zajmowanie nieruchomości powodów.

e)

Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku bezzasadnie pominął, iż decyzja zezwala na czasowe zajęcie nieruchomości powodów pod budowę magistrali cieplnej.
Decyzja w żadnym miejscu nie odnosi się do dalszego, po wybudowaniu, korzystania z magistrali. Z pewnością decyzja ogranicza prawo własności powodów. Zgodnie zatem z zasadą in dubio pro libertate wszelkie ograniczenia winny być wykładane ścieśniająco1. W żaden sposób decyzji organu nie można interpretować rozszerzająco, iż wyrażając zgodę na budowę, zezwolił również na dalsze bezterminowe, nieodpłatne korzystanie z nieruchomości.
Sąd Apelacyjny nie uwzględnił również, że po wybudowaniu przedmiotowej magistrali cieplnej wraz z komorą na nieruchomości powoda, sam inwestor – Okręgowa Dyrekcja Rozbudowy Miast i Osiedli Wiejskich w Poznaniu, z uwagi na przyszłą eksploatację magistrali, wniosła o wywłaszczenie przedmiotowej nieruchomości. Postępowanie to zostało wszczęte, było prowadzone aż do roku 2000 i zostało umorzone (ostatecznie przez Starostwo Powiatowe w Poznaniu pod sygn. …).
Sąd Apelacyjny pominął również, iż w latach następujących po wybudowaniu magistrali, Okręgowa Dyrekcja Rozbudowy Miast i Osiedli płaciła poprzednikowi prawnemu powodów wynagrodzenie za korzystanie z przedmiotowej nieruchomości. Wszystkie te okoliczności wskazują, iż decyzja Naczelnika Miasta i Gminy … była i winna być interpretowana w taki sposób, iż zezwalała wyłącznie na czasowe zajęcie nieruchomości pod budowę magistrali ciepłowniczej. Nie zezwalała natomiast na dalszą eksploatację urządzeń.

Dowód: 1. wniosek Okręgowej Dyrekcji Rozbudowy Miast i Osiedli Wiejskich w Poznaniu z dnia 17 marca 1985 roku o wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego (karta … akt administracyjnych dołączonych do akt sądowych),
2. opinia szacunkowa z dnia 23 maja 1983 roku, wyliczająca odszkodowanie za pozbawienie możliwości użytkowania gruntu w latach 1981, 1982, 1983 (karta … akt administracyjnych dołączonych do sądowych),
3. opinia szacunkowa z dnia 21 października 1986 roku, szacująca odszkodowanie za pozbawienie możliwości użytkowania gruntu (karta … akt administracyjnych dołączonych do sądowych).

f)

Niezależnie od powyższego stwierdzić należy, iż w toku postępowania ustalono, że przez nieruchomość powodów przechodzi nie tylko magistrala, lecz również komora cieplna. Jest to budowla znacząco przekraczająca rozmiarami samą magistralę. Ani w decyzji, ani w dokumentach sprawy nie ma mowy o żadnej komorze cieplnej. W szczególności przedmiotowa decyzja nie zezwalała na zajęcie nieruchomości pod budowę takiej komory.

Dowód: 1. decyzja z dnia 14 maja 1982 roku (karta … akt sądowych),
2. pismo inwestora do … z marca 1981 roku (karta … akt administracyjnych dołączonych do sądowych).

g)

Decyzja z dnia 14 maja 1982 roku zezwalała na czasowe zajęcie nieruchomości w zakresie, jak w dokumentacji technicznej dotyczącej przedmiotowej inwestycji.
Również, zgodnie z art. 35 ust. 1 ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, zezwolenie dotyczy zakładania instalacji, zgodnie z zatwierdzoną lokalizacją szczegółową.
Z całości dowodów przeprowadzonych w niniejszym postępowaniu jednoznacznie wynika, iż po wydaniu przedmiotowej decyzji zasadniczej zmianie podlegała sama inwestycja. Na nieruchomości przeprowadzono dodatkowo komorę cieplną. W żaden sposób nie można zatem uznać, iż budowa została przeprowadzona zgodnie z dokumentacją techniczną istniejącą w dniu wydawania decyzji Naczelnika Miasta i Gminy ...
Sama budowa magistrali cieplnej nastąpiła zatem wbrew decyzji. Nie można zatem uznać, iż dalsze z niej korzystanie było działaniem legalnym, znajdującym oparcie w przedmiotowej decyzji.

h)

Zwrócić nadto uwagę należy, iż decyzja z dnia 18 maja 1982 roku wydana została na rzecz Okręgowej Dyrekcji Rozbudowy Miast i Osiedli Wiejskich w Poznaniu. Uznając zatem nawet, iż ogranicza ona prawo własności powodów, przyjąć należy, że zezwala na takie ograniczenie wyłącznie jednemu podmiotowi – wyżej wskazanej jednostce państwowej.
Poprzednik prawny pozwanej – Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w Poznaniu przejęło przedmiotowe urządzenia znajdujące się na nieruchomości powodów protokołem częściowym przekazania-przyjęcia do eksploatacji inwestycji.

Dowód: protokół z dnia 28 lutego 1984 roku (karta … akt administracyjnych w postępowaniu wywłaszczeniowym dołączonych do sądowych).

Przejęcie miało zatem charakter czynności faktycznej.
Okręgowa Dyrekcja Rozbudowy Miast i Osiedli Wiejskich w Poznaniu nigdy nie zawierała z pozwaną ani jej poprzednikami prawnymi umowy, na podstawie której przenosiłaby na nią własne uprawnienia do korzystania z nieruchomości powodów. Również decyzja Naczelnika Miasta i Gminy … nie została zmieniona w taki sposób, aby zezwalała Wojewódzkiemu Przedsiębiorstwu Energetyki Cieplnej lub jego następcom prawnym na korzystanie z nieruchomości.
Przedmiotowa decyzja nie została również przeniesiona na nowy podmiot – Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej. Nie mogła zresztą zostać przeniesiona albowiem w przepisach brak jest regulacji zezwalającej na takie przeniesienie.
W konsekwencji przyjąć należy, że ani … – podmioty kolejno korzystające z przedmiotowej instalacji oraz nieruchomości powodów, nie mogą powoływać się na przedmiotową decyzję, jako źródło ich uprawnień do nieruchomości powodów.

i)

Sąd Apelacyjny orzekający w tej sprawie podzielił pogląd Sądu Okręgowego i przyjął, że decyzja Naczelnika Miasta i Gminy …, wydana w trybie art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, uprawnia pozwaną do bezumownego korzystania z nieruchomości powodów. Tymczasem przepis ten wyraźnie zakreśla krąg podmiotów, na których rzecz może być wydane zezwolenie. Są to: organy administracji państwowej, instytucje i przedsiębiorstwa państwowe.
… jest spółką prawa handlowego. Jest to spółka akcyjna. Nie jest ani organem administracji państwowej, ani instytucją państwową, ani przedsiębiorstwem państwowym. Przedmiotowa decyzja nigdy nie mogłaby zostać wydana na jej rzecz. W konsekwencji decyzja taka nie mogłaby być na jej rzecz nawet przeniesiona2.

Wszystkie okoliczności wskazane w pkt. a)-i) powyżej uzasadniają zarzut, iż Sąd Apelacyjny orzekający w tej sprawie niezasadnie uznał, że strona pozwana w toku postępowania wykazała prawo do korzystania z nieruchomości powodów w oparciu o decyzję z dnia 18 maja 1982 roku i błędnie zastosował art. 225, w związku z art. 224 § 2 i 230 kc. Stosując te przepisy w sposób prawidłowy winien przyjąć, iż pozwana nie posiada żadnego prawa do korzystania z nieruchomości powodów, korzysta z niej bezumownie i jest zobowiązana do zapłaty na rzecz powodów wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości.
Naruszenie prawa materialnego skutkowało tym, iż Sąd Apelacyjny nie rozpoznał istoty sprawy, jaką jest określenie wysokości wynagrodzenia należnego powodom, co uzasadnia uchylenie zaskarżonego wyroku.

B/
Ewentualny zarzut naruszenia prawa materialnego – art. 225 kc w związku z art. 224 § 2 kc, w związku z art. 230 kc, w związku z art. 352 § 1 i 2 kc, w związku z art. 35 ust. 1 ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości

a)

Gdyby Sąd Najwyższy podzielił jednak poglądy sądów orzekających w tej sprawie i uznał, że na podstawie przedmiotowej decyzji Naczelnika Miasta i Gminy … z dnia 18 maja 1982 roku pozwana uzyskała prawo do korzystania z nieruchomości powodów, Sąd winien uznać, iż nawet w takim przypadku pozwana jest obowiązana do zapłaty na rzecz powodów wynagrodzenia za korzystanie z ich nieruchomości.

b)

Niespornym jest, iż pozwana korzysta na nieruchomości powoda z instalacji – magistrali ciepłowniczej wraz z komorą cieplną.
W orzecznictwie sądów polskich dominuje pogląd, że do korzystania z takiej nieruchomości należy stosować odpowiednio przepisy o służebności drogi (przechodu), a do ustanowienia takiej służebności należy stosować odpowiednio art. 145 § 1 kc3. Korzystanie z przedmiotowej instalacji przez pozwaną jest zatem posiadaniem służebności, zgodnie z art. 352 § 1 kc.
Zgodnie z dominującym poglądem judykatury, ustanowienie służebności drogi koniecznej następuje za wynagrodzeniem. Należy zatem konsekwentnie przyjąć, że właścicielowi nieruchomości obciążonej służebnością przyłączenia do takich instalacji, wynagrodzenie, co do zasady, również przysługuje4.
Wprawdzie w uchwale z dnia 17 czerwca 2005 roku Sąd Najwyższy stwierdził, iż wynagrodzenie przysługuje przeciwko posiadaczowi służebności w złej wierze. W uzasadnieniu wyjaśnił jednak swoje stanowisko stwierdzając, że „przepisy dotyczące służebności nie ingerują w treść umowy stanowiącej podstawę ustanowienia takiego prawa rzeczowego ograniczonego, nie można zatem twierdzić, że prawo to jest „z istoty nabywane nieodpłatnie. Służebności zbliżone pewnymi cechami do urządzeń liniowych (...) lub budowa urządzeń z przekroczeniem granicy wymagają wręcz zapłaty wynagrodzenia. Nie ma zatem przyczyn wyłączenia roszczenia opartego na przepisach art. 230, w związku z art. 224-225 kc o zapłatę wynagrodzenia w stosunku do posiadacza w złej wierze służebności, polegającej na utrzymywaniu przewodów gazu5. Z uzasadnienia tego orzeczenia wynika zatem, iż Sąd Najwyższy nie zawęził roszczenia o wynagrodzenie za posiadanie służebności wyłącznie do posiadania służebności w złej wierze, a wręcz skłania się do przyjęcia poglądu, iż każde korzystanie z cudzej nieruchomości w postaci posiadania służebności winno następować odpłatnie.
Uznać zatem należy, iż nawet przyjmując, że pozwana posiada prawo do posiadania służebności na nieruchomości powodów, winna płacić za to posiadanie stosowne wynagrodzenie.

c)

Prawa do wynagrodzenia za posiadanie służebności nie wyłącza w szczególności art. 35 ust. 1 i 2 oraz art. 36 ust. 1, 2 i 3 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, jak również art. 128 ust. 1 i 4 ustawy o gospodarce nieruchomościami. Przepisy te, jak już wyżej wskazano, normują jedynie kwestię odszkodowania za ograniczenie prawa własności. W ich zakresie zastosowania oraz w zakresie normowania nie występują sytuacje związane z dalszym korzystaniem z wywłaszczonej nieruchomości w sposób odpowiadający posiadaniu służebności, przez spółkę prawa handlowego niewymienioną w treści decyzji wywłaszczeniowej.
Przyjmując zatem, iż pozwana posiada prawo do korzystania z nieruchomości powodów w sposób odpowiadający posiadaniu służebności i odmawiając jednocześnie powodom prawa do wynagrodzenia za to posiadanie, Sąd Apelacyjny naruszył przepisy prawa materialnego – art. 225 kc w związku z art. 224 § 2 kc, w związku z art. 230 kc, w związku z art. 352 § 1 i 2 kc, w związku z art. 35 ust. 1 ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości przez błędne ich zastosowanie. Naruszenie to ma charakter oczywisty i uzasadnia przyjęcie niniejszej skargi kasacyjnej do rozpoznania.

C/
Oczywiste naruszenie prawa materialnego – art. 128 ust. 1 i 4 ugn, w zw. z art. 35 ust. 1 ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, w zw. z art. 415 kc, art. 45 ust. 1, 77 ust. 2 i 177 Konstytucji RP i art. 6 Konwencji Europejskiej

Zaskarżony wyrok w części, w jakiej Sąd Apelacyjny odrzucił pozew powodów o odszkodowanie z tytułu pogorszenia ich nieruchomości przez pozwaną, narusza art. 128 ust. 1 i 4 ustawy o gospodarce nieruchomościami w związku z art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, w związku z art. 415 kc, w związku z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 177 Konstytucji RP i art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
Dokonując wykładni tych przepisów prawa materialnego Sąd Apelacyjny błędnie przyjął, iż norma prawna wynikająca z treści art. 128 ust. 1 i 4 ugn, w zakresie, w jakim pozwala powodom na dochodzenie odszkodowania z tytułu wywłaszczenia ich nieruchomości w trybie art. 35 ust. 1 ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, wyłącza prawo do dochodzenia przez powodów odszkodowania od pozwanej za pogorszenie ich nieruchomości. Jest to stanowisko oczywiście błędne, nie znajdujące oparcia w zasadach wykładni prawa.
Zgodnie z literalnym brzmieniem art. 128 ust. 1 i 4 ugn, przepisy te dotyczą odszkodowania za wywłaszczenie nieruchomości, również wskutek zdarzeń, o których mowa w art. 124 ustawy, tj. wskutek ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości przez udzielenie zezwolenia na zakładanie i przeprowadzenie ciągów drenażowych, przewodów i urządzeń. Przepisy te nie regulują natomiast kwestii odszkodowania za inne zdarzenia niebędące wywłaszczeniem. Przepisy te nie dotyczą w szczególności sytuacji dochodzenia odszkodowania za wcześniejsze (sprzed wywłaszczenia), bezumowne korzystanie z nieruchomości6, czy też odszkodowania za zniszczenie nieruchomości przez osobę trzecią, inną niż wywłaszczający nieruchomość Skarb Państwa7.
Również wykładnia celowościowa nie prowadzi do wniosku, iż art. 128 ust. 1 i 4 ugn wyłączają prawo do dochodzenia na drodze sądowej odszkodowania za pogorszenie nieruchomości przez osobę trzecią. W szczególności należy mieć na względzie regulację konstytucyjną oraz regulację wynikającą z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Zgodnie z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 6 Konwencji, każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. W myśl art. 77 ust. 2 Konstytucji RP, ustawa nie może nikomu zamykać strony sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw. Zgodnie z art. 177 Konstytucji, sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów. Wszystkie te przepisy gwarantują prawo podmiotowe obywatela do sądu, a w szczególności do rozpoznania jego sprawy przez sąd powszechny.
Przyjmując, iż regulacja zawarta w ustawie o gospodarce nieruchomościami wyłącza prawo do dochodzenia odszkodowania od podmiotu prawa prywatnego, oparte o przepisy kodeksu cywilnego, w sposób niezasadny zamyka prawo do dochodzenia jednego z roszczeń, naruszając art. 77 ust. 2 Konstytucji RP. Dodatkowo wykładnia taka uchybia art. 45 ust. 1 i art. 177 Konstytucji RP w sposób niezasadny zacieśniając prawo obywatela do sądu . 
Mając powyższe na uwadze należy uznać, iż Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku dokonał błędnej wykładni przepisów – art. 128 ust. 1 i 4 ustawy o gospodarce nieruchomościami w związku z art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, w związku z art. 415 kc, w związku z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 177 Konstytucji RP i art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Prawidłowa wykładnia tych przepisów prowadzi bowiem do wniosków, iż powodowie mają prawo do dochodzenia na drodze administracyjnej odszkodowania od Państwa za ograniczenie prawa własności ich nieruchomości. Nie wyłącza to jednak prawa do dochodzenia na drodze procesu cywilnego odszkodowania opartego o przepisy dotyczące odpowiedzialności deliktowej, za pogorszenie nieruchomości przez przeprowadzenie inwestycji na nieruchomości powodów.


D/
Oczywiste naruszenie przepisów postępowania – art. 379 pkt 1 kpc, w związku z art. 199 § 1 pkt 1 kpc

Opierając się na wyżej opisanej błędnej wykładni prawa materialnego, Sąd Apelacyjny dopuścił się rażącego naruszenia przepisów postępowania, mającego istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. Sąd Apelacyjny niezasadnie uznał, iż w sprawie dochodzenia od … odszkodowania za pogorszenie nieruchomości powodów droga sądowa jest niedopuszczalna, a pozew w tej części musi być odrzucony.
Sąd Apelacyjny bezzasadnie odrzucił pozew w tej części, co uzasadnia uchylenie zaskarżonego wyroku w tej części.

E/
Oczywiste naruszenie przepisów postępowania – art. 397 § 2 kpc, w związku z art. 386 § 6 kpc, w związku z art. 365 § 1 kpc

Sąd Apelacyjny dopuścił się również rażącego naruszenia przepisów postępowania – art. 397 § 2 kpc, w związku z art. 386 § 6 kpc, w związku z art. 365 § 1 kpc.
Zgodnie z art. 365 § 1 kpc orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby.
Z kolei w myśl art. 386 § 6 kpc ocena prawna i wskazania, co do dalszego postępowania wyrażone w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji wiążą zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy nastąpiła zmiana stanu prawnego.
Oba te przepisy mają zastosowanie do postanowień stosownie do treści art. 397 § 2 kpc.
Przepisy te nie zawierają wyraźnego ograniczenia wyłącznie do orzeczeń kończących postępowanie w sprawie. Stanowią bowiem, iż wszelkie prawomocne orzeczenia wiążą strony, sąd który je wydał oraz inne sądy.
W niniejszej sprawie pozwana dwukrotnie podnosiła zarzut formalny niedopuszczalności drogi sądowej w tej sprawie. Dwukrotnie Sąd Okręgowy, jako Sąd I instancji, odmawiał odrzucenia pozwu. Dwukrotnie Sąd Apelacyjny rozpoznając zażalenia pozwanej, oddalał te zażalenia postanowieniami z dnia 30 maja 2001 roku, sygn. akt … oraz z dnia 28 lipca 2003 roku, sygn. akt …. W każdym z tych postanowień Sąd Apelacyjny przyjmował, iż powodom przysługuje prawo do dochodzenia wszystkich roszczeń wskazanych w pozwie na drodze sądowej.
Tymczasem w zaskarżonym wyroku Sąd Apelacyjny odstąpił od przedstawionego dwukrotnie poglądu, przyjmując, że droga sądowa do dochodzenia tego roszczenia jest wyłączona z mocy przepisów o gospodarce nieruchomościami. Uznać należy, iż takie odstąpienie od wcześniej wyrażonych poglądów nastąpiło z naruszeniem wyżej wskazanych przepisów, a Sąd Apelacyjny był związany stanowiskiem zajętym w postanowieniach z dnia 30 maja 2001 roku i 28 lipca 2003 roku. Winien zatem przyjąć, iż powodom przysługuje droga sądowa do dochodzenia wszelkich roszczeń zawartych w pozwie.
Odstąpienie od tego stanowiska jest rażącym i oczywistym naruszeniem prawa, uzasadniającym przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania.

II.
Potrzeba wyjaśnienia istotnego zagadnienia prawnego – posiadanie nieruchomości czy posiadanie służebności

A/


W toku niniejszego postępowania Sądy obu instancji ustaliły, iż na nieruchomości powodów wybudowana została przez Okręgową Dyrekcję Rozbudowy Miast i Osiedli Wiejskich w Poznaniu magistrala ciepłownicza wraz z komorą cieplną. Sądy obu instancji przyjęły, iż pozwana posiada nieruchomość powodów, a do roszczenia powodów zastosowanie mają art. 225 w zw. z art. 224 i 230 kc.
Stanowisko to nie jest jednoznaczne w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego, jak również w doktrynie prawa. W szczególności wyjaśnienia wymaga zagadnienie, czy władanie instalacją w postaci magistrali ciepłowniczej wraz z komorą cieplną jest posiadaniem nieruchomości (części nieruchomości) czy też posiadaniem służebności nieruchomości. Rozstrzygnięcie tego zagadnienia prawnego ma istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, albowiem:
- posiadacz nieruchomości jest obowiązany do zapłaty za korzystanie z nieruchomości wyłącznie w wypadku, gdy nie ma własnego uprawnienia do korzystania z nieruchomości (korzysta z niej bezumownie) i tylko gdy posiada nieruchomość w złej wierze (argumentum z art. 225 w związku z art. 224 § 1 i 2 kc),
- posiadacz służebności jest zobowiązany co do zasady w każdym przypadku do korzystania z nieruchomości9.
W wypadku uznania, iż pozwana posiada nieruchomość w części, należałoby zbadać, czy posiada ją w złej, czy też dobrej wierze, a także czy posiada ją bezumownie, bez uprawnienia wynikającego z tytułu prawnego. Uznając, że pozwana posiada służebność na nieruchomości powodów, przyjąć należy, że niezależnie od tytułu, z którego wywodzi prawo do posiadania służebności, czy też w braku takiego tytułu, pozwana jest obowiązana do zapłaty powodom wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności.

B/

W orzecznictwie Sądu Najwyższego odnaleźć można poglądy uznające korzystanie z instalacji znajdującej się na cudzej nieruchomości przez zakład rozprowadzający wodę, parę, gaz, lub prąd elektryczny, za posiadanie lub władanie nieruchomością10. Ten pogląd podzieliły Sądy obu instancji orzekające w tej sprawie.
W orzecznictwie można jednak spotkać również inne poglądy, zgodnie z którymi wykonywanie władztwa nad taką instalacją stanowi korzystanie z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności i jest posiadaniem służebności11.
Również w doktrynie nie ma utrwalonego i jednolitego poglądu, który wyjaśniałby rodzaj władztwa zakładu nad nieruchomością osoby, na której przeprowadzona jest instalacja wchodząca w skład tego zakładu. Część doktryny dopuszcza ustanowienie na nieruchomości służebności gruntowej, umożliwiającej umieszczenie na nieruchomości sieci lub urządzeń wchodzących w skład takich zakładów12. Inna część piśmiennictwa zdecydowanie odrzuca taką możliwość, przyjmując, iż przy ustanawianiu takiego prawa nie ma możliwości spełnienia przesłanki z art. 285 § 2 kc, gdyż tak ukształtowana służebność nie zwiększa użyteczności nieruchomości władnącej, a jedynie służy prowadzeniu działalności gospodarczej przedsiębiorstwa13.

C/

Jak podkreśla się w orzecznictwie, zagadnienie prawne jest to zagadnienie, które wiąże się z określonym przepisem prawnym, którego wyjaśnienie ma znaczenie nie tylko dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy, ale także dla rozstrzygnięcia innych podobnych spraw14.
Stan faktyczny występujący w tej sprawie jest charakterystyczny dla bardzo wielu stanów faktycznych charakterystycznych dla nieruchomości, przez które w latach 1945-1989 przeprowadzano instalacje, przewody i urządzenia sieciowe.
Wyjaśnienie, czy władztwo podmiotów, w skład przedsiębiorstw których wchodzą te instalacje i przewody jest posiadaniem nieruchomości, czy posiadaniem służebności, ma istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia wielu sporów związanych z tymi urządzeniami, a zatem jest istotnym zagadnieniem prawnym uzasadniającym przyjęcie niniejszej kasacji do rozpoznania.

III.
Potrzeba wyjaśnienia istotnego zagadnienia prawnego – związanie Sądu Odwoławczego stanowiskiem wyrażanym przez ten Sąd w postanowieniach wpadkowych

A/

Zgodnie z art. 365 § 1 kpc orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby.
Z kolei w myśl art. 386 § 6 kpc ocena prawna i wskazania, co do dalszego postępowania wyrażone w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji wiążą zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy nastąpiła zmiana stanu prawnego.
Oba te przepisy mają zastosowanie do postanowień stosownie do treści art. 397 § 2 kpc.
Ani doktryna, ani orzecznictwo nie wyjaśniają, czy postanowienia wydane przez Sąd odwoławczy w toku postępowania prowadzonego przed Sądem I instancji w sprawach wpadkowych i wyrażone w nich stanowisko, wiążą ten Sąd w toku postępowania spowodowanego wniesieniem środka odwoławczego. Kwestia ta budziła wątpliwości już w odniesieniu do postanowień wstępnych, co do ich prawomocności i skuteczności. Została rozstrzygnięta postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 21 października 1999 roku15. Przedmiotowa kwestia skuteczności postanowień wpadkowych nigdy nie została rozstrzygnięta, lecz i judykatura16 i doktryna wydają się skłaniać do stanowiska aprobującego szeroką skuteczność takich postanowień17. Można jednak odnaleźć poglądy odmienne18.

B/

W niniejszej sprawie pozwana dwukrotnie podnosiła zarzut formalny niedopuszczalności drogi sądowej w tej sprawie. Dwukrotnie Sąd Okręgowy, jako Sąd I instancji, odmawiał odrzucenia pozwu. Dwukrotnie Sąd Apelacyjny rozpoznając zażalenia pozwanej oddalał te zażalenia postanowieniami z dnia 30 maja 2001 roku, sygn. akt … (karta …) oraz z dnia 28 lipca 2003 roku, sygn. akt … (karta … akt sądowych). W każdym z tych postanowień Sąd Apelacyjny przyjmował, iż powodom przysługuje prawo do dochodzenia wszystkich roszczeń wskazanych w pozwie na drodze sądowej.
Tymczasem w zaskarżonym wyroku Sąd Apelacyjny odstąpił od przedstawionego dwukrotnie poglądu, przyjmując, że droga sądowa do dochodzenia tego roszczenia jest wyłączona z mocy przepisów o gospodarce nieruchomościami.
Konieczność rozstrzygnięcia czy Sąd Apelacyjny orzekający w tej sprawie był związany swoimi wcześniejszymi, prawomocnymi postanowieniami, co do dopuszczalności drogi sądowej w tej sprawie jest istotnym zagadnieniem prawnym, które należy wyjaśnić w tej sprawie.
Sytuacja, w której zarówno Sąd I instancji, jak i Sąd odwoławczy orzekają najpierw, co do kwestii wpadkowych (formalnych), a następnie, co do istoty sprawy, jest sytuacją powszechną w polskiej procedurze cywilnej. Dlatego rozstrzygnięcie czy postanowienia wydane w przedmiocie kwestii wpadkowych oraz stanowisko w nich zajęte wiążą sądy orzekające, co do istoty sprawy, ma doniosły charakter w kontekście całego systemu prawa.

IV.
Potrzeba wyjaśnienia istotnego zagadnienia prawnego – prawo do dochodzenia odszkodowania za pogorszenie gruntu w świetle przepisów o wywłaszczeniu i gospodarce nieruchomościami

W niniejszej sprawie powodowie wytoczyli powództwo przeciwko pozwanej – spółce prawa handlowego o odszkodowanie za pogorszenie nieruchomości wskutek wybudowania na niej magistrali ciepłowniczej wraz z komorą cieplną. Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny odrzucił to powództwo. Uznał, że droga sądowa do dochodzenia tego roszczenia jest niedopuszczalna. Odwołał się do poglądów wyrażonych przez Kolegium Kompetencyjne Sądu Najwyższego, w myśl których o odszkodowaniu należnemu właścicielowi nieruchomości gruntowej z tytułu wywłaszczenia lub zajęcia nieruchomości orzeka właściwy miejscowo organ administracji publicznej, w postępowaniu administracyjnym.
Zważyć należy, iż stanowisko wyrażane w obu postanowieniach Kolegium Kompetencyjnego Sądu Najwyższego zostało zajęte w odmiennym od przedmiotowego stanie faktycznym19. W obu sprawach powodowie dochodzili roszczeń od Skarbu Państwa (sprawa …) lub Gminy (sprawa …). W żadnej z tych spraw pozwaną nie była inna osoba, niereprezentująca Państwa, niebędąca jego emanacją. Niniejsze powództwo o odszkodowanie było tymczasem skierowane przeciwko spółce prawa handlowego – …; stanowiącej odrębny od Skarbu Państwa i Miasta Poznań podmiot prawa prywatnego.
Doktryna, jak i orzecznictwo, nie wskazują czy regulacja zawarta w art. 128 ust. 1 i 4 ustawy o gospodarce nieruchomościami dopuszczająca dochodzenie odszkodowania za ograniczenie prawa własności w trybie art. 124 tej ustawy wyłącza prawo do dochodzenia odszkodowania od podmiotu prawa prywatnego za pogorszenie stanu nieruchomości. Sąd Apelacyjny orzekający w tej sprawie uznał, iż przepisy te wyłączają zastosowanie ogólnych norm prawa cywilnego, w szczególności art. 415 kc i pozbawiają powodów prawa do dochodzenia odszkodowania od pozwanej na drodze sądowej.
Jest to istotne zagadnienie prawne, od którego rozstrzygnięcia zależy rezultat niniejszej sprawy.

V.
Potrzeba wyjaśnienia istotnego zagadnienia prawnego – wywłaszczenie nieruchomości a dalsze korzystanie z nieruchomości przez inny podmiot niewskazany w treści decyzji wywłaszczeniowej i obowiązek zapłaty za korzystanie

Zgodnie z art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, organy administracji państwowej, instytucje i przedsiębiorstwa państwowe mogą za zezwoleniem naczelnika gminy – a w miastach prezydenta lub naczelnika miasta (dzielnicy) zakładać i przeprowadzać na nieruchomościach – zgodnie z zatwierdzoną lokalizacją szczegółową – ciągi drenażowe, przewody służące do przesyłania płynów, pary, gazów, elektryczności oraz urządzenia techniczne łączności i sygnalizacji, a także inne podziemne lub nadziemne urządzenia techniczne niezbędne do korzystania z tych przewodów i urządzeń.
Zgodnie z dyspozycją tego przepisu, podmioty w nim wskazane mogą zakładać i przeprowadzać na nieruchomościach przewody oraz urządzenia. Przepis ten nie zawiera regulacji uprawniającej podmioty te do dalszego korzystania z tych przewodów. Przepisem tym nie jest w szczególności art. 36 ust. 1 ustawy, który dotyczy jedynie sprawy „odszkodowania za straty wynikłe z działań przewidzianych w art. 35 ust. 1 i 2”20.
Tym bardziej przedmiotowa ustawa nie zawiera regulacji normującej kwestię dalszego korzystania z nieruchomości i przeprowadzonej nań instalacji przez osobę trzecią, niemieszczącą się w katalogu podmiotów wymienionych w art. 35 ust. 1 ustawy, której instalację przekazano na mocy czynności prawnej.
Ani doktryna, ani orzecznictwo nie regulują tej kwestii. Brak jest jakiegokolwiek poglądu, który wyjaśniałby czy wydanie decyzji o wywłaszczeniu nieruchomości w trybie art. 35 ust. 1 ustawy powoduje, że, w przypadku przeniesienia instalacji na spółkę prawa handlowego w drodze czynności prawnej, podmiot ten jest uprawniony do dalszego korzystania z instalacji bez konieczności zapłaty na rzecz właściciela jakichkolwiek kwot pieniężnych.
Uznać należy, iż jest to istotne zagadnienie prawne, od rozstrzygnięcia którego zależy wynik niniejszej sprawy.

2/
Podstawy kasacji
(co do zasady podstawy kasacji stanowią powtórzenie pierwszej podstawy uzasadniającej przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania – oczywistych naruszeń prawa przez zaskarżony wyrok)

I.
Naruszenie prawa materialnego – art. 128 ust. 1 i 4 ugn, w zw. z art. 35 ust. 1 ustawy o zasadach
i trybie wywłaszczania nieruchomości, w zw. z art. 415 kc, art. 45 ust. 1, 77 ust. 2 i 177 Konstytucji RP i art. 6 Konwencji Europejskiej


W części, w której Sąd Apelacyjny odrzucił pozew powodów, zaskarżony wyrok narusza art. 128 ust. 1 i 4 ustawy o gospodarce nieruchomościami w związku z art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, w związku z art. 415 kc, w związku z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 177 Konstytucji RP i art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
Dokonując wykładni tych przepisów prawa materialnego Sąd Apelacyjny błędnie przyjął, iż norma prawna wynikająca z treści art. 128 ust. 1 i 4 ugn, w zakresie, w jakim pozwala powodom na dochodzenie odszkodowania z tytułu wywłaszczenia ich nieruchomości w trybie art. 35 ust. 1 ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, wyłącza prawo do dochodzenia przez powodów odszkodowania od pozwanej za pogorszenie ich nieruchomości. Jest to stanowisko oczywiście błędne, nie znajdujące oparcia w zasadach wykładni prawa.
Zgodnie z literalnym brzmieniem art. 128 ust. 1 i 4 ugn, przepisy te dotyczą odszkodowania za wywłaszczenie nieruchomości, również wskutek zdarzeń, o których mowa w art. 124 ustawy, tj. wskutek ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości przez udzielenie zezwolenia na zakładanie i przeprowadzenie ciągów drenażowych, przewodów i urządzeń. Przepisy te nie regulują natomiast kwestii odszkodowania za inne zdarzenia niebędące wywłaszczeniem. Przepisy te nie dotyczą w szczególności sytuacji dochodzenia odszkodowania za wcześniejsze (sprzed wywłaszczenia), bezumowne korzystanie z nieruchomości21, czy też odszkodowania za zniszczenie nieruchomości przez osobę trzecią, inną niż wywłaszczający nieruchomość Skarb Państwa22.
Również wykładnia celowościowa nie prowadzi do wniosku, iż art. 128 ust. 1 i 4 ugn wyłączają prawo do dochodzenia na drodze sądowej odszkodowania za pogorszenie nieruchomości przez osobę trzecią. W szczególności należy mieć na względzie regulację konstytucyjną oraz regulację wynikającą z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Zgodnie z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 6 Konwencji, każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. W myśl art. 77 ust. 2 Konstytucji RP, ustawa nie może nikomu zamykać strony sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw. Zgodnie z art. 177 Konstytucji, sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów. Wszystkie te przepisy gwarantują prawo podmiotowe obywatela do sądu, a w szczególności do rozpoznania jego sprawy przez sąd powszechny.
Przyjmując, iż regulacja zawarta w ustawie o gospodarce nieruchomościami wyłącza prawo do dochodzenia odszkodowania od podmiotu prawa prywatnego, oparte o przepisy kodeksu cywilnego, w sposób niezasadny zamyka prawo do dochodzenia jednego z roszczeń, naruszając art. 77 ust. 2 Konstytucji RP. Dodatkowo wykładnia taka uchybia art. 45 ust. 1 i art. 177 Konstytucji RP w sposób niezasadny zacieśniając prawo obywatela do sądu23.
Mając powyższe na uwadze należy uznać, iż Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku dokonał błędnej wykładni przepisów – art. 128 ust. 1 i 4 ustawy o gospodarce nieruchomościami w związku z art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, w związku z art. 415 kc, w związku z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 177 Konstytucji RP i art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Prawidłowa wykładnia tych przepisów prowadzi bowiem do wniosków, iż powodowie mają prawo do dochodzenia na drodze administracyjnej odszkodowania od Państwa za ograniczenie prawa własności ich nieruchomości. Nie wyłącza to jednak prawa do dochodzenia na drodze procesu cywilnego odszkodowania opartego o przepisy dotyczące odpowiedzialności deliktowej, za pogorszenie nieruchomości przez przeprowadzenie inwestycji na nieruchomości powodów.

II.
Naruszenie przepisów postępowania
– art. 379 pkt 1 kpc, w związku z art. 199 § 1 pkt 1 kpc


Opierając się na wyżej opisanej błędnej wykładni prawa materialnego, Sąd Apelacyjny dopuścił się rażącego naruszenia przepisów postępowania, mającego istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. Sąd Apelacyjny niezasadnie uznał, iż w sprawie dochodzenia od … odszkodowania za pogorszenie nieruchomości powodów droga sądowa jest niedopuszczalna, a pozew w tej części musi być odrzucony.
Sąd Apelacyjny bezzasadnie odrzucił pozew w tej części, co uzasadnia uchylenie zaskarżonego wyroku w tej części.

III.
Naruszenie przepisów postępowania – art. 397 § 2 kpc, w związku z art. 386 § 6 kpc, w związku z art. 365 § 1 kpc

Sąd Apelacyjny dopuścił się również rażącego naruszenia przepisów postępowania – art. 397 § 2 kpc, w związku z art. 386 § 6 kpc, w związku z art. 365 § 1 kpc.
Zgodnie z art. 365 § 1 kpc orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby.
Z kolei w myśl art. 386 § 6 kpc ocena prawna i wskazania, co do dalszego postępowania wyrażone w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji wiążą zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy nastąpiła zmiana stanu prawnego.
Oba te przepisy mają zastosowanie do postanowień stosownie do treści art. 397 § 2 kpc.
Przepisy te nie zawierają wyraźnego ograniczenia wyłącznie do orzeczeń kończących postępowanie w sprawie. Stanowią bowiem, iż wszelkie prawomocne orzeczenia wiążą strony, sąd który je wydał oraz inne sądy.
W niniejszej sprawie pozwana dwukrotnie podnosiła zarzut formalny niedopuszczalności drogi sądowej w tej sprawie. Dwukrotnie Sąd Okręgowy, jako Sąd I instancji, odmawiał odrzucenia pozwu. Dwukrotnie Sąd Apelacyjny rozpoznając zażalenia pozwanej oddalał te zażalenia postanowieniami z dnia 30 maja 2001 roku, sygn. akt … oraz z dnia 28 lipca 2003 roku, sygn. akt …. W każdym z tych postanowień Sąd Apelacyjny przyjmował, iż powodom przysługuje prawo do dochodzenia wszystkich roszczeń wskazanych w pozwie na drodze sądowej.
Tymczasem w zaskarżonym wyroku Sąd Apelacyjny odstąpił od przedstawionego dwukrotnie poglądu, przyjmując, że droga sądowa do dochodzenia tego roszczenia jest wyłączona z mocy przepisów o gospodarce nieruchomościami. Uznać należy, iż takie odstąpienie od wcześniej wyrażonych poglądów nastąpiło z naruszeniem wyżej wskazanych przepisów, a Sąd Apelacyjny był związany stanowiskiem zajętym w postanowieniach z dnia 30 maja 2001 roku i 28 lipca 2003 roku. Winien zatem przyjąć, iż powodom przysługuje droga sądowa do dochodzenia wszelkich roszczeń zawartych w pozwie.
Odstąpienie od tego stanowiska jest rażącym i oczywistym naruszeniem prawa, uzasadniającym uchylenie zaskarżonego wyroku.

IV.
Naruszenie prawa materialnego
– art. 225 kc w związku z art. 224 § 2 kc, w związku z art. 6 kc, art. 3 i 232 kpc


A/

W zakresie, w jakim Sąd Apelacyjny w Poznaniu oddalił powództwo o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości powodów, zastosował on wadliwie przepisy prawa materialnego – art. 225 kc, w związku z art. 224 § 2 kc, w związku z art. 6 kc, art. 3 i 232 kpc. Sąd Apelacyjny trafnie badał czy strona pozwana posiada prawo do korzystania z nieruchomości powodów. Błędnie jednak odmówił zastosowania wyżej wskazanych przepisów art. 224 § 2 i 225 kc uznając, że pozwana posiada tytuł prawny do nieruchomości powodów. Sąd ten błędnie uznał, że nie ma bezprawnego wkroczenia na grunt powodów i budowy na nim urządzeń.
Sąd Apelacyjny uznał, iż w toku postępowania pozwana wykazała prawo do posiadania nieruchomości powodów okazując decyzję z dnia 14 maja 1982 roku Naczelnika Miasta i Gminy Swarzędz wydaną na podstawie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości. Jest to stanowisko niezasadne. Pozwana w toku postępowania nie wykazała prawa do posiadania nieruchomości powodów. Dowodem na tę okoliczność nie jest w szczególności przedmiotowa decyzja.
B/

Zważyć należy, iż w myśl art. 16 § 1 kpa jedynie decyzje ostateczne wiążą inne organy administracji oraz sądy. W toku postępowania strona pozwana nigdy nie wykazała, iż decyzja z dnia 18 maja 1982 roku jest decyzją ostateczną. W konsekwencji nie sposób przyjąć, iż może stanowić dowód uprawnienia pozwanej do posiadania nieruchomości powodów.

C/

Wskazać należy nadto, iż decyzja Naczelnika Miasta i Gminy Swarzędz z dnia 14 maja 1982 roku zezwala Okręgowej Dyrekcji Rozbudowy Miast i Osiedli Wiejskich w Poznaniu na czasowe zajęcie nieruchomości będącej własnością … w zakresie, jak w dokumentacji technicznej, dotyczącej przedmiotowej inwestycji. Z uzasadnienia decyzji wynika, iż inwestor wystąpił o zezwolenie na czasowe zajęcie tej nieruchomości pod budowę magistrali cieplnej.
Decyzję należy interpretować również w kontekście zawiadomienia o wszczęciu postępowania wywłaszczeniowego z dnia 16 kwietnia 1982 roku, w którym mowa o czasowym odjęciu prawa własności części nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa z przeznaczeniem pod budowę ciepłociągu do osiedla mieszkaniowego w Swarzędzu.

Dowód: 1. decyzja z dnia 14 maja 1982 roku (karta … akt sądowych),
2. zawiadomienie z dn. …

 

 

 

Materiał archiwalny oparty o przepisy prawa obowiązujące w dniu jego sporządzenia. Adwokacka Spółka Partnerska Grzybkowski Guzek Jackowski nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystywane treści.