Odrzucenie spadku

Apelacja

w sprawie z wniosku:

• W.

przy udziale:

• M.S.

za którego działa przedstawiciel ustawowy:

• D.S.

zast. przez. adw.:

Tomasza Grzybkowskiego, Tomasza Guzka, dr. Michała Jackowskiego

Grzybkowski Guzek Jackowski, Adwokacka Spółka Partnerska

61-762 Poznań, ul. Dominikańska 3

Sygn. akt (…)

II Wydział Cywilny Odwoławczy

Sądu Okręgowego

w Poznaniu

za pośrednictwem:

IX Wydziału Cywilnego

Sądu Rejonowego

Poznań-Grunwald i Jeżyce

ul. Wawrzyniaka 40

60-923 Poznań

Żądanie apelacji

W imieniu uczestnika postępowania M.S., za którego działa jego przedstawiciel ustawowy D.S., powołując się na załączone pełnomocnictwo do reprezentowania w tej sprawie, wnoszę apelację od postanowienia Sądu Rejonowego Poznań Grunwald i Jeżyce w Poznaniu z dnia (…) grudnia 2012 roku, sygn. akt (…).

Postanowienie to zaskarżam w części co do pkt. 1 postanowienia i wnoszę o:

1.       I.        zmianę zaskarżonego postanowienia, poprzez zmianę pkt. 1 zaskarżonego postanowienia, poprzez postanowienie, że spadek po B.K., s. Z. i D., zmarłym w dniu (…) października 2010 roku w P., ostatnio stale zamieszkałym w P., na podstawie ustawy nabyła z dobrodziejstwem inwentarza Gmina P. w całości,

1.      II.        zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestnika postępowania kosztów postępowania wywołanych wniesieniem apelacji, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

Zarzuty apelacji

Zaskarżonemu postanowieniu zarzucam:

1.       I.        naruszenie prawa materialnego – art. 1015 § 1 kc, poprzez jego błędną wykładnię, polegającą na wyinterpretowaniu treści tego przepisu normy prawnej, zgodnie z którą termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu albo odrzuceniu spadku biegnie dla małoletniego spadkobiercy od dnia dowiedzenia się przez niego o tytule powołania, a nie od dnia wydania przez właściwy sąd opiekuńczy zgody na złożenie oświadczenia przez przedstawicieli ustawowych małoletniego,

1.      II.        naruszenie prawa materialnego – art. 101 § 3 kro, poprzez brak zastosowania tego przepisu, pomimo że zgodnie z jego treścią oświadczenie przedstawiciela ustawowego uczestnika postępowania, złożone bez zgody sądu opiekuńczego, byłoby nieważnie i nie podlegałoby konwalidacji.

Uzasadnienie

I. Streszczenie apelacji

Postanowieniem z dnia 13 grudnia 2012 roku Sąd I instancji stwierdził nabycie spadku uczestnika postępowania M.S. (dalej zwanego uczestnikiem) po B.K. w całości. Oświadczenie o odrzuceniu spadku złożone w imieniu uczestnika przez jego przedstawiciela ustawowego D.G. (dalej zwaną przedstawicielem ustawowym) Sąd uznał za nieskuteczne. Uczestnik nie zgadza się z tym twierdzeniem. W jego ocenie złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku stało się możliwe dopiero po uzyskaniu stosownej zgody sądu opiekuńczego.

II. Naruszenie art. 1015 § 1 kc

1. 1.     Termin złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku

Sąd I instancji stwierdził w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia, że co najmniej od momentu złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku we własnym imieniu, uczestniczka wiedziała o tytule powołania uczestnika postępowania. Zdaniem Sądu, od tego dnia należy liczyć bieg terminu na odrzucenie spadku przez uczestnika. Spadkodawca zmarł w dniu (…) października 2010 roku. W dniu 18 lutego 2011 roku przedstawiciel ustawowy złożył do właściwego sądu opiekuńczego wniosek o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku w imieniu uczestnika, której to zgody udzielono postanowieniem z dnia 30 czerwca 2011 roku. Fakty te są bezsporne w niniejszym postępowaniu. Oceniając ich znaczenie na gruncie prawa materialnego, Sąd I instancji stwierdził, że termin do złożenia oświadczenia w imieniu uczestnika nie biegnie od dnia 30 czerwca 2011 roku, lecz od dnia dowiedzenia się przez przedstawiciela ustawowego o tytule powołania uczestnika postępowania.

1. 2.     Oświadczenie o odrzuceniu spadku a zezwolenie sądu opiekuńczego

„Termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przez małoletniego biegnie od dnia, gdy jego rodzice dowiedzieli się o tytule powołania małoletniego do spadku.”¹ Twierdzenie to nie budzi wątpliwości co do jego zasadności, zaś uzasadnienie Sądu I instancji odpowiada jego brzmieniu. Uczestnik postępowania pragnie jednak wskazać na uzasadnienie cytowanego postanowienia oraz stan faktyczny, na tle którego ono zapadło. W skardze kasacyjnej zarzucono bowiem dokonaną przez Sąd Okręgowy wykładnię, zgodnie z którą do zachowania terminu na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku wystarczające jest wystąpienie do właściwego sądu opiekuńczego ze stosownym wnioskiem o zgodę na odrzucenie spadku. W związku z tym zarzutem Sąd Najwyższy stwierdził m. in.: „Krótki termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku ma swoje uzasadnienie w konieczności jak najszybszego przesądzenia komu ma przypaść spadek i kto będzie ponosił odpowiedzialność za długi spadkowe. Wobec tego niedopuszczalna jest wykładnia, która odwleka przesądzenie tych spraw na bliżej nieokreśloną przyszłość. Tylko po rozważeniu okoliczności konkretnej sprawy, biorąc pod uwagę z jakich względów nie zostało złożone przez rodziców małoletniego oświadczenie o odrzuceniu spadku, w terminie określonym w art. 1015 § 1 KC, można rozważać czy jego niedotrzymanie byłoby usprawiedliwione. Skoro zaś w zaskarżonym orzeczeniu Sąd Okręgowy ograniczył się do stwierdzenia, że do zachowania terminu z art. 1015 § 1 KC w przypadku małoletniego wystarczy złożenie przez rodziców wniosku o wydanie zezwolenia, o którym mowa w art. 101 § 3 KRO, to zarzut naruszenia powołanych przepisów, podniesiony w skardze kasacyjnej, uznać należy za w pełni uzasadniony.”² Należy jednak mieć na uwadze, że w sprawie będącej przedmiotem postanowienia Sądu najwyższego, sąd opiekuńczy udzielił zgody na odrzucenie spadku jeszcze przed upływem terminu liczonego od dnia, w którym przedstawiciele ustawowi spadkobiercy dowiedzieli się o tytule powołania małoletniego. Na tle takiego stanu faktycznego teza postanowienia Sądu Najwyższego jest w pełni uzasadniona. Jednak na gruncie niniejszej sprawy podobna konstatacja dokonana przez Sąd I instancji nie znajduje już uzasadnienia. Poza sporem pozostaje bowiem, że przedstawiciele ustawowi uczestnika złożyli do sądu opiekuńczego wniosek o udzielenie zgody na odrzucenie spadku przed upływem sześciomiesięcznego terminu liczonego od dnia dowiedzenia się o tytule powołania małoletniego uczestnika postępowania. Odmiennie jednak niż w sprawie będącej przedmiotem postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2012 roku, Sąd Rejonowy Poznań Grunwald i Jeżyce Wydział IV Rodzinny i Nieletnich wydał postanowienie zezwalające na odrzucenie spadku już po upływie terminu przewidzianego w art. 1015 § 1 kc. Przedstawiciel ustawowy nie miał zatem możliwości złożenia skutecznego oświadczenia w terminie sześciu miesięcy od dnia dowiedzenia się o tytule powołania uczestnika postępowania.

III. Naruszenie art. 101 § 3 kro

1. 1.     Odrzucenie spadku jako czynność przekraczająca zakres zwykłego zarządu

Fakt złożenia przez przedstawicieli ustawowych uczestnika postępowania wniosku o zezwolenie przez sąd opiekuńczy na odrzucenie spadku przez uczestnika został przez Sąd I instancji dostrzeżony, jednak z faktu tego nie wywiedziono prawidłowych konsekwencji prawnych. Są one efektem braku zastosowania przez Sąd I instancji normy prawnej wynikającej z art. 101 § 3 kro. Pomimo, że Sąd I instancji miał świadomość udzielenia zgody na odrzucenie spadku przez sąd opiekuńczy, okoliczność ta nie została uznana za mającą wpływ na wynik postępowania. Tymczasem odrzucenie spadku jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego i do jej dokonania konieczne jest zezwolenie sądu opiekuńczego.³ Tego rodzaju stwierdzenia brakuje w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia, co skłania do wniosku o braku zastosowania art. 101 § 3 kro. Brak także rozważań dotyczących konsekwencji złożenia przez przedstawiciela ustawowego oświadczenia odrzuceniu spadku bez udzielenia zezwolenia na dokonanie tej czynności przez sąd opiekuńczy.

1. 2.     Nieważność czynności prawnej dokonanej bez zgody sądu opiekuńczego

„Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, czynność prawna dotycząca majątku małoletniego, dokonana przez przedstawiciela ustawowego bez uprzedniego zezwolenia sądu opiekuńczego wymaganego przez przepisy art. 101 § 3 i 156 KRO, jest nieważna i nie może być konwalidowana.”⁴ W postępowaniu przed Sądem I instancji prawidłowo przeprowadzono postępowanie dowodowe i trafnie ustalono termin dowiedzenia się przez przedstawiciela ustawowego o tytule powołania uczestnika postępowania, termin złożenia wniosku o zezwolenie na odrzucenie spadku oraz termin wydania tego zezwolenia. Wskutek braku zastosowania art. 101 § 3 kro z faktów tych nie wyciągnięto należytych konsekwencji dla praw uczestnika postępowania.

IV. Wykładnia systemowa art. 1015 kc w zw. z art. 101 § 3 kro

1. 1.     Skutki braku zastosowania art. 101 § 3 kro

Z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia wynika wprost, że termin oświadczenia o odrzuceniu spadku przez małoletniego spadkobiercę biegnie od dnia dowiedzenia się przez jego przedstawicieli ustawowych o jego powołaniu do spadku. Stwierdzenie to jest zgodne z literalną wykładnią art. 1015 kc. Pomija jednak brzmienie art. 101 § 3 kro. Gdyby przedstawiciel ustawowy uczestnika postępowania złożył oświadczenie o odrzuceniu spadku przez uczestnika w terminie liczonym wedle wskazań Sądu I instancji, oświadczenie takie byłoby z mocy art. 101 § 3 kro nieważne i nie podlegałoby konwalidacji. Mając świadomość wydania postanowienia Sądu Rejonowego Grunwald i Jeżyce z dnia 30 czerwca 2011 roku po upływie sześciomiesięcznego terminu liczonego od dnia 28 października 2010 roku, Sąd I instancji stwierdził, że oświadczenie o odrzuceniu spadku należało złożyć przed udzieleniem ku temu zezwolenia przez sąd opiekuńczy. Zatem zdaniem Sądu I instancji przedstawiciel ustawowy winien był złożyć oświadczenie o odrzuceniu przez uczestnika spadku pomimo braku zezwolenia sądu opiekuńczego, składając oświadczenie nieważne i w konsekwencji nie wywołujące skutku.

1. 2.     Wykładnia językowa art. 1015 § 1 kc

Stwierdzenie, że termin oświadczenia o odrzuceniu spadku przez małoletniego spadkobiercę biegnie od dnia dowiedzenia się przez jego przedstawicieli ustawowych o jego powołaniu do spadku jest w niniejszej sprawie zbyt mechaniczne i nie uwzględnia brzmienia art. 101 § 3 kro. Takie twierdzenie było uzasadnione w sprawie, w której zapadło postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z 25 maja 2012 roku, I CSK 414/11. W sprawie tej zezwolenie sądu opiekuńczego zostało udzielone jeszcze przed upływem terminu, liczonego od dnia dowiedzenia się przez przedstawicieli ustawowych o powołaniu małoletniego do spadku. W niniejszym postępowaniu stan faktyczny był odmienny. Należy bowiem przyjąć, że z uwagi na treść art. 101 § 3 kro przedstawiciel ustawowy nie miał możliwości złożenia ważnego oświadczenia o odrzuceniu przez uczestnika spadku.

Zdaniem uczestnika postępowania wykładnia art. 1015 § 1 kc powinna uwzględniać brzmienie art. 101 § 3 kro. Wykładnia dokonana przez Sąd I Instancji nie zapewnia spełnienia tego postulatu. Wynika z niej bowiem, że przedstawiciel ustawowy winien złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku w terminie 6 miesięcy od dowiedzenia się o powołaniu do spadku małoletniego, nawet jeżeli sąd opiekuńczy nie wyraził stosownej zgody.

1. 3.     Wyniki wykładni systemowej

Wykładnia taka jest niedopuszczalna, gdyż zakłada konieczność dokonania czynności z mocy prawa nieważnej i nie podlegającej konwalidacji. Interpretacji art. 1015 § 1 kc powinno dokonywać się w sposób, który zapewni nie tylko językowe wyinterpretowanie normy zawartej w tym przepisie, ale też zgodę z brzmieniem art. 101 § 3 kro. Zaś literalna wykładnia art. 1015 § 1 kc nie znajduje uzasadnienia w przypadku, gdy sąd opiekuńczy udziela zezwolenia na odrzucenie spadku po upływie sześciu miesięcy od dnia dowiedzenia się przez przedstawicieli ustawowych o powołaniu małoletniego do spadku. Wyniki wykładni językowej winny być skorygowane wynikami wykładni funkcjonalnej i systemowej. Funkcją art. 1015 § 1 kc jest zapewnienie pewności obrotu poprzez skrócenie w racjonalnym zakresie terminu, w którym własność masy spadkowej pozostaje nieustalona. Wykładnia systemowa wymaga zaś zgodności normy prawnej z innymi normami systemu prawnego. Założenie racjonalności ustawodawcy wymaga przyjęcia, że system prawny nie zawiera norm prawnych, z których jedna przewiduje możliwość dokonania czynności, zaś druga przewiduje bezskuteczność tej czynności. Dlatego też zdaniem uczestnika postępowania względy wykładni systemowej nakazują taką wykładnię art. 1015 § 1 kc, która zapewni zgodność z art. 101 § 12 kro. Wykładnia art. 1015 § 1 kc będzie zgodna z art. 101 § 3 kro, jeżeli przyjmie się, że termin na złożenie przez przedstawiciela ustawowego oświadczenia o odrzuceniu spadku biegnie od dnia udzielenia stosownego zezwolenia przez sąd opiekuńczy. Tylko taka wykładnia zapewnia możliwość złożenia ważnego i skutecznego oświadczenia o odrzuceniu spadku. Jednocześnie uczestnik zgadza się ze stwierdzeniem Sądu Najwyższego, że „[…] niedopuszczalna jest wykładnia, która odwleka przesądzenie tych spraw na bliżej nieokreśloną przyszłość.”⁵ Funkcja normy prawnej wynikającej z art. 1015 § 1 kc wymaga ograniczenia w czasie terminu na złożenie oświadczenia. Zachowanie tej funkcji zapewni wykładnia, zgodnie z którą termin na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez przedstawicieli ustawowych małoletniego spadkobiercy biegnie od dnia wydania zezwolenia na dokonanie tej czynności przez sąd opiekuńczy, pod warunkiem wystąpienia z wnioskiem o wydanie tego zezwolenia w terminie sześciu miesięcy od dnia dowiedzenia się przez przedstawicieli ustawowych o powołaniu małoletniego do spadku.

1. 4.     Spójność systemu i gwarancja pewności obrotu

Prezentowana wykładnia jest zgodna z wynikami wykładni funkcjonalnej art. 1015 § 1 kc oraz z wynikami wykładni systemowej, zapewniając właściwe zastosowanie normy prawnej wynikającej z art. 101 § 3 kro. Z jednej bowiem strony przedstawiciel ustawowy ma możliwość złożenia ważnego oświadczenia o odrzuceniu spadku w przewidzianym terminie. Przy takiej wykładni możliwość złożenia ważnego oświadczenia nie jest też zależna od szybkości działania sądu opiekuńczego, co zakłada wykładnia dokonana przez Sąd I instancji. Przedstawiciel ustawowy nie musi bowiem obawiać się wydania zezwolenia po upływie terminu, na którą to okoliczność nie ma faktycznego wpływu. Z drugiej zaś strony termin na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku jest z góry ograniczony stosownym terminem, którego uchybienie spowoduje konsekwencje przewidziane w art. 1015 § 2 kc. Zagwarantowana będzie pewność obrotu prawnego.

V. Koszty postępowania

Interesy uczestnika postępowania są w oczywisty sposób sprzeczne z interesami wnioskodawcy. Uzasadnia to obciążenie wnioskodawcy kosztami postępowania wywołanego wniesieniem apelacji, stosownie do treści art. 520 § 2 kc.

/adwokat Tomasz Grzybkowski/

Załączniki:

1. pełnomocnictwo wraz z dowodem uiszczenia opłaty skarbowej w kwocie 51,00 złotych,
2. 13 odpisów apelacji,
3. dowód uiszczenia opłaty sądowej w kwocie 100,00 złotych.